Hồi âm loạt bài viết: "Xứ Đoài thương nhớ": Liệu có phôi phai?

 

Văn hóa xứ Đoài có thể trụ lại trước cơn bão đô thị hóa? Ảnh: P.V

 

Gia đình & Xã hội Cuối tuần đã đăng tải loạt bài viết về xứ Đoài- mảnh đất địa linh nhân kiệt, mảnh đất đã đi vào những trang thơ văn bất hủ! Trước làn sóng đô thị hoá mạnh mẽ, nét văn hoá ngàn đời của miền đất này liệu có phôi phai?

Văn hóa xứ Đoài đã sống trong tâm thức nhiều thế hệ với bao nhiêu ấn tượng và ký ức độc đáo không thể lẫn vào đâu được. Núi Tản sông Đà với thần Tản Viên đứng đầu Tứ bất tử của Việt Nam, gắn liền với huyền tích Lạc Long Quân - Âu Cơ sinh ra người Việt; đất trăm nghề với những địa danh nổi tiếng: lụa Vạn Phúc, the lĩnh La Khê, tiện gỗ Nhị Khê, nề mộc làng Chàng; đất của những dân ca nghi lễ như hát Rô và hát chèo Tàu; đất của những đình đền chùa chiền nổi tiếng như chùa Đậu, chùa Thầy, chùa Tây Phương, chùa Hương. Những bài thơ nổi tiếng như Đôi mắt người Sơn Tây, Áo lụa Hà Đông không chỉ là những bài thơ hay, mà còn là những ấn tượng về văn hóa xứ Đoài in sâu trong tâm khảm bao người Việt.

Liệu quá trình đô thị hóa xô bồ với cơn sốt nhà cao tầng và thẩm mỹ kiến trúc hỗn tạp, với lối sống thương trường thực dụng và lai căng, liệu những nét thi vị của cảnh quan thiên nhiên truyền thống cùng những nét đẹp của văn hóa đồng quê làm nên những sắc thái văn hóa độc đáo của xứ Đoài có bị mất đi không?  Nếu cái thi vị mênh mang mờ ảo pha trộn giữa thiên nhiên và huyền tích của núi Tản sông Đà, chùa Hương bị thay thế bởi những khối bê tông chen chúc lộn xộn, những quán karaoke lập lòe ầm ĩ, những sàn nhảy nhốn nháo sôi động thì quả nhiên văn hóa xứ Đoài thật khó có thể sống còn và phát triển. Nỗi lo về sự biến mất của các nền văn hóa bản địa trước những đợt sóng thần đô thị hóa là một nỗi lo âu phổ biến toàn nhân loại. 

Nếu văn hóa xứ Đoài có thể trụ lại trước cơn bão đô thị hóa, thì nó có thể bị biến dạng đi hay bị văn hóa Tràng An "nuốt chửng" và đồng hóa hay không? Câu trả lời là "Không", vì văn hóa Tràng An và văn hóa xứ Đoài có cùng một gốc văn hóa tâm linh đậm tinh thần Phật giáo. Nếu Thăng Long từ khởi nguồn là một kinh đô Phật giáo và trải qua các triều đại tinh thần Phật giáo vẫn luôn luôn hiện diện trong kiến trúc, trong suy nghĩ và ứng xử, thì Hà Tây cũng là đất Phật, đứng đầu về số lượng các chùa lớn trong cả nước. Trong 10 kỷ lục Phật giáo ở miền Bắc Việt Nam thì Hà Tây chiếm hai kỷ lục: chùa Sùng Nghiêm (thị xã Sơn Tây) là nơi lưu giữ nhiều tượng nghệ thuật nhất Việt Nam, quả chuông xưa nhất Việt Nam là chuông Thanh Mai hiện đang được lưu giữ ở Bảo tàng tỉnh Hà Tây (cũ). Chính nền tảng văn hóa Phật giáo đó sẽ là cơ cở chung của văn hóa xứ Đoài và văn hóa Thăng Long...

Văn hóa Thăng Long - Hà Nội xưa được xây dựng bởi 4 tiểu vùng văn hóa Kinh Bắc, xứ Đoài, xứ Đông, Lĩnh Nam. Bốn vùng văn hóa đó đã hoà trộn với đặc trưng văn hóa của kinh thành đế đô hun đúc nên bản sắc văn hóa Thăng Long - Hà Nội. Nghĩa là văn hóa xứ Đoài cũng đã là một thành tố của văn hóa Thăng Long. Chính những người thợ của đất trăm nghề đã mang các làng nghề của mình ra đất Thăng Long, tham góp vào xây dựng văn hóa kẻ chợ từ ngàn xưa. Thợ mộc làng Chàng đã dựng chùa Tây Phương và tạc tượng La Hán, lại được triều đình tin cậy mời ra Thăng Long làm Văn Miếu Quốc Tử Giám. Các danh nhân văn hóa lớn của Hà Tây như Nguyễn Trãi, Phùng Khắc Khoan, Ngô Thì Nhậm... là những người có công góp phần xây dựng văn hóa Thăng Long. Đó là những cơ sở lịch sử văn hóa để chúng ta tin tưởng vào sự tồn tại và phát triển của văn hóa xứ Đoài. 

Quý Thảo