Phế thành Xương Giang

Di tích Xương Giang sẽ được đầu tư tôn tạo lại. Ảnh: T.G

Chiến công lưu danh muôn thuở

Lịch sử dân tộc Việt Nam còn ghi danh một ngôi thành cổ với những chiến công oanh liệt của quân và dân Đại Việt do vua Lê Lợi lãnh đạo đánh quân xâm lược phương Bắc, đó là thành Xương Giang (TP Bắc Giang). Đây là ngôi thành có vị trí chiến lược quan trọng, cách sông Thương 3km, nơi án ngữ toàn vùng Đông Bắc đất nước và che chở thành Đông Quan (Hà Nội) trong thời kỳ nước ta bị nhà Minh đô hộ vào thế kỷ thứ 15.

Thành Xương Giang do nhà Minh lập ra năm 1420. Toàn bộ khu vực thành rộng 26ha, chiều cao thành từ 4 - 5m, với các cửa Bắc, Nam, Đông, Tây. Chân thành xây bằng đá hộc, gạch vồ rộng 16m. Tường thành đắp đất dày, bề mặt thành rộng 6- 7m. Đây là nơi diễn ra trận công thành của nghĩa quân Lam Sơn ngày 28/9/1427 và trận diệt viện binh oanh liệt ngày 3/11/1427, đập tan hơn hàng vạn viện binh của quân Minh.

Theo các tài liệu lịch sử, từ cuối năm 1426, nghĩa quân Lam Sơn đã tiến hành hãm thành Xương Giang, tướng Trần Nguyên Hãn được bổ sung để chỉ huy các đợt công thành. Ông đã cho đào công sự từ các khu rừng lân cận, đào hầm ngầm từ ngoài vào trong thành, rồi tiến hành nội công ngoại kích với sự phối hợp của toán quân đã lọt được vào nội thành giặc. Đến ngày 28/9/1427, sau hơn 9 tháng vây hãm, thành Xương Giang bị hạ, 10 ngày trước khi viện binh của giặc Minh kéo vào nước ta.

Từ Đông Quan, tướng giặc là Hoàng Phúc và Thôi Tụ đã vội vàng thu thập quân lương tiến về Xương Giang trong khi chưa biết thành đã bị hạ. Giữa cánh đồng Xương Giang, giặc Minh bị bao vây chặt bốn bề buộc chúng tiến thoái lưỡng nan. Ngày 3/11/1427, quân Lam Sơn tổ chức đợt tổng tấn công. Sau một ngày chiến đấu, nghĩa quân đã giành được thắng lợi giòn giã, bắt sống Thôi Tụ, Hoàng Phúc.

Kết quả này là một trong những nhân tố quan trọng khiến Vương Thông ở thành Đông Quan phải chấp nhận nghị hòa. Ngày 22/11/1427, Lê Lợi cùng Tổng binh Vương Thông mở hội thề ở thành Đông Đô. Ngày 22/12/1427, quân Minh rút quân về nước.

Chiến thắng Xương Giang đã ghi thêm chiến công vào sử vàng dân tộc Việt, là niềm tự hào của nhân dân cả nước, góp phần chấm dứt 20 năm ách đô hộ của nhà Minh đối với nước Đại Việt. Nhà sử học Lê Quý Đôn từng đánh giá về chiến thắng này: "Từ triều Trần bắt được Tích Lệ Cơ, Ô Mã Nhi cho đến lúc ấy, nước Nam thắng giặc phương Bắc chưa có trận nào lớn như vậy". (theo Đại Việt thông sử). Trong Đại cáo Bình Ngô, Nguyễn Trãi viết:  "Gió mây vì thế mà biến sắc/Trời trăng ảm đạm đến lu mờ... Lạng Giang, Lạng Sơn thây chất đầy đường/Xương Giang, Bình Than máu loang đỏ nước/Ghê gớm thay, sắc phong vân phải đổi, Thảm đạm thay ánh nhật nguyệt phải mờ...".

Một số hiện vật được tìm thấy tại khu vực thành cổ Xương Giang. Ảnh: T.G

Một tiết mục văn nghệ tái hiện chiến thắng thành Xương Giang năm xưa. Ảnh: T.g

Người dân Bắc Giang trong Lễ hội mững 585 năm ngày chiến thắng Xương Giang.

Thuận Thiên kiếm trên Xương Giang

"Thời gian tới, Viện Khảo cổ sẽ cùng với Bảo tàng Bắc Giang tiếp tục nghiên cứu, điều tra, thám sát tổng thể thành Xương Giang, sau đó lựa chọn địa điểm quan trọng để tiến hành khai quật và bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá khu di tích này", Th.S Trịnh Hoàng Hiệp cho biết thêm.

Để bảo tồn, phát huy giá trị khu di tích lịch sử chiến thắng Xương Giang, Bộ VH,TT&DL đã có văn bản gửi tỉnh Bắc Giang. Theo đó đồng ý với phương án khai quật khảo cổ học và bảo tồn hố khảo cổ; tôn tạo giếng cổ; khe nước cổ; một đoạn thành cổ và hào nước; xây dựng khu trung tâm lễ hội (biểu tượng chiến thắng Xương Giang, sân lễ hội); nhà biểu diễn và trưng bày các tác phẩm nghệ thuật; cổng chính; toàn bộ chiến thắng xưa được mô tả bằng hình tượng sa bàn, mô tả trận tổng công kích thành vào đêm 28/9/1427.