Lo lắng về vấn đề trị thủy trong dự án thành phố sông Hồng

Nhận thấy đây là vấn đề có thể ảnh hưởng đến sự an nguy của Hà Nội nói riêng và vùng đồng bằng sông Hồng nói chung, PV Báo GĐ&XH đã có cuộc trao đổi với ông Phạm Quang Đông, chuyên viên phòng Quản lý, chi cục Quản lý đê điều Hà Nội về vấn đề này.

Thưa ông, có thể nói gì về con đê Đại Hà hiện tại? Những nguy cơ khi có một con đê mới được xây dựng để bảo vệ thành phố sông Hồng?

Với kinh nghiệm của một người lâu năm gắn bó với đê điều Hà Nội, ông thấy con đê Đại Hà có gì đặc biệt?

- Năm 1996 - 2001, đê Đại Hà đã được đầu tư trên 700 tỉ đồng để xử lý tổng thể cả thân đê, nền đê. Cách xử lý này đặc biệt ở chỗ, thân đê đã được khoan phụt và chất lượng ổn định. Nền đê được gia cố với công nghệ đặc biệt là khoan giếng giảm áp – lần đầu tiên được áp dụng tại Việt Nam. Hiện, khu vực đê Hà Nội có 207 giếng giảm áp lực thấm. Khi có lũ ở ngoài đê (hạ lưu), thông thường dòng nước sẽ thấm xuống nền đê làm xuất  hiện các mạch sủi ở hạ lưu. Những giếng này sẽ chủ động thoát nước làm giảm áp lực thấm và làm cho những đoạn đê khác không còn mạch ngầm, mạch sủi. Đê đoạn Thanh Trì là nơi có địa chất đặc biệt yếu. Chỉ cần báo động 2, đoạn đê này đã xuất hiện mạch ngầm, mạch sủi và lùng bùng như đi trên cao su. Giếng giảm áp sẽ khiến cho đoạn đê này an toàn hơn khi có lũ.

Có gì cần phải lưu ý khi “đụng chạm” đến vấn đề đê điều ở Hà Nội?

- Địa chất đặc biệt của khu vực sông Hồng là nền đất cát, yếu nên sử dụng biện pháp truyền thống đắp bồi lên như những nơi khác là không phù hợp. Khi chúng ta đắp được đoạn này, áp lực nước lại làm bục đoạn khác, rất khó.

Trên Báo GĐ&XH số ra mới đây, PGS.TS Lưu Như Phú (Viện Khoa học Thủy lợi) đã cảnh báo về việc nếu đê Đại Hà không phải là “mối quan tâm số 1” thì nó sẽ gặp rất nhiều nguy cơ, gây nguy hiểm cho Hà Nội. Ông nghĩ sao về vấn đề này?

- Về nguyên tắc, đã là đê thì phải được duy tu bảo dưỡng thường xuyên, bao gồm đắp tầng phủ, trồng tre chắn sóng, chỉnh trang mái đê bằng trồng cỏ kĩ thuật, đặc biệt phải bắt mối mọt và diệt chuột hàng năm. Với đê Đại Hà, cứ vào khoảng tháng 3, khi có những cơn mưa đầu mùa, các nhân công có kinh nghiệm sẽ đi dọc thân đê để phát hiện hang chuột và chỗ nào thấy mối bay ra thì đào theo đường đi của mối để diệt.

Mối mọt ảnh hưởng đến đê như thế nào?

- Có nhiều loại mối. Bên ngoài là mối nhỏ. Ở phía trong, mối vua mối chúa to bằng ngón tay cái. Chúng làm tổ trong thân đê. Có tổ mối nhỏ như cái ấm, cái chậu con nhưng cũng có những tổ mối ăn sâu đến mức sụt đất. Khi có lũ, nước ngấm vào những tổ mối này gây xuất hiện mạch ngầm, mạch sủi làm vỡ đê.

Dự án thành phố sông Hồng lần này có sự tham gia của phía đối tác Seoul Hàn Quốc. Không hiểu đặc điểm sông ngòi của Hàn Quốc có giống của Việt Nam không, và nước này có đủ công nghệ hiện đại để trị thuỷ sông Hồng?

- Theo tôi biết, sông Hàn là con sông hiền hòa chứ không dữ dội như sông Hồng nên không thể áp dụng cùng một cách trị thủy.

Thứ nữa, Hàn Quốc là nước chưa mạnh về khoa học cơ bản, cũng không phải là nước có công nghệ trị thuỷ mạnh, tiên tiến như Nga, Mỹ, Hà Lan, Canada... Thậm chí, họ còn thua chúng ta về chuyên môn trị thuỷ nên thực sự, tôi hơi lo lắng, và cho rằng, đây chỉ dừng lại ở ý tưởng mà thôi.

Xin ông nói rõ hơn về “độ dữ dội” của sông Hồng? Có khả thi không nếu chúng ta xây dựng hai bên bờ một thành phố xinh đẹp và hiện đại?

- Sông Hồng có biên độ dao động nước lớn. Theo số liệu chúng tôi có được, tháng 2/2007, nước của sông Hồng chỉ sâu khoảng 1,2m, nhưng đỉnh lũ cao nhất có thể lên tới 14,3m. Biên độ nước dao động đến hơn 10m như thế, liệu những nước chưa có kinh nghiệm trị thuỷ có nắm được không.

Thứ hai là sông Hồng có lượng phù sa rất lớn, nước đặc sánh. Khi lũ lên cao, phù sa lấp hết cống rãnh. Vì thế, nếu xây các khu vực dân ngay bờ sông để họ sống chung với lũ như thế, tôi cho là không khả thi.

Đặc biệt, khi hành lang an toàn của sông bị “trưng dụng”, có thể sẽ làm xáo trộn chế độ dòng chảy, theo đó chế độ thuỷ lực thay đổi, hướng dòng chảy thay đổi sẽ dồn nước về phía trong đê (phía thượng lưu và cũng là phía khu vực nội thành Hà Nội - PV) và phá vỡ hạ lưu.

Nếu thành phố sông Hồng vẫn được xây dựng, giải pháp trị thủy nào là tối ưu đối với sông Hồng?

- Tôi nhắc lại, làm gì cũng phải căn cứ trên cơ sở quy hoạch phòng chống lũ mà Chính phủ đã quy định. Thật khó lường hết được những gì sẽ xảy ra nếu chúng ta tin tưởng vào kinh nghiệm trị thủy của nước ngoài, khi chưa có thực tế kiểm định. Đó là chưa kể việc di dân hay giải toả cũng sẽ khó thực thi. Tại sao thay vì xây mới, chúng ta không tôn tạo những khu dân đã có?

Chân thành cảm ơn ông.

Tú Anh - Mỹ Hà (thực hiện)