Kỷ vật bi tráng của những cựu tù (kỳ cuối): Giữ lửa cho đời sau

 

Tự giác, tự nguyện,  tự túc...

Sau khi được trao trả năm 1973, ông Lâm Văn Bảng không tiếp tục quân ngũ mà quay về làm công nhân cầu đường. Năm 1985, trong lúc làm đường, ông đào được một quả bom Mỹ. Ông đặt quả bom trước cổng công ty, trên bệ ghi "Cô gái Suối Hai, chàng trai Cầu Giẽ". Chứng tích chiến tranh này khiến nhiều người tò mò ghé xem, họ còn thích thú hơn khi được nghe ông Bảng kể về những năm tháng hào hùng, bi tráng của mình.

"Mỗi hiện vật là một kỉ niệm, mà kỉ niệm về anh em đồng đội thì vô vàn. Sao không góp lại các kỉ vật để câu chuyện về thế hệ đã sống và chiến đấu hôm qua không bị lãng quên?". Tâm niệm đó cộng với sự thu hút của nhiều người về quả bom vô tình đào được đã đưa ông đến ý tưởng xây dựng nơi lưu giữ những hiện vật từ nhà lao Phú Quốc. Và rồi, 24 cựu tù sinh sống ở Phú Xuyên (Hà Nội) đã chung tay giúp ông biến ý tưởng đó thành hiện thực.

Ban đầu, bảo tàng chỉ là một phòng truyền thống, đặt tại nhà ông Bảng, cũng là nơi thờ phụng những linh hồn liệt sỹ đã hy sinh ở Phú Quốc. Nhưng vợ ông Bảng không đồng ý với việc làm này, bà bảo, làm thế là "rước ma về thờ". Ông nắm lấy tay bà, nghẹn ngào nói: "Đó không phải ma mà là linh hồn anh em đồng chí, họ hi sinh để tôi - chồng bà cùng những đồng chí khác có ngày trở về". Bà nghe ra, từ đó lặng lẽ chăm sóc, vun vén gia đình để ông yên tâm với công việc đi tìm và lưu giữ những chứng tích của nhà tù Phú Quốc.

Với chủ  trương "tự giác, tự nguyện, tự túc và  tự quản", ông Bảng cùng với những đồng đội đã tích góp từng đồng lương ít ỏi để gây dựng và giữ gìn căn phòng quý giá ấy. Ngoài việc động viên sự ủng hộ từ anh em cựu tù trong huyện, ông viết thư cho ban liên lạc các tỉnh, thành tìm kiếm địa chỉ của những cựu tù còn lưu giữ những hiện vật quý để xin về trưng bày. Cứ nghe đồng chí nào có hiện vật dù bất kể ở đâu, đôi chân tập tễnh vì vết thương thời chiến của người cựu binh tóc bạc trắng ấy lại lên đường. 

 

Ông Bảng đang kể câu chuyện về đồng đội mình cho các em học sinh tới thăm bảo tàng.

Nơi lịch sử trở về

Hơn hai mươi năm qua, ông Bảng đã mang về không chỉ những hiện vật vô giá mà cả những câu chuyện xúc động về nghĩa tình đồng đội. Ông Bảng kể cho chúng tôi nghe về bữa cơm đạm bạc trong căn nhà vách nứa dột nát của người đồng chí Nguyễn Văn Phong. Bốn người ngồi xo ro trên cái sạp tre, bữa cơm dọn ra có rổ rau, đĩa muối trắng và vài con tép con. Sau chiến tranh trở về, ông Phong với vợ và hai đứa con nhiễm chất độc da cam, sống lặng lẽ  giữa bản Dò Than (Yên Thế - Bắc Giang). Thứ quý giá nhất trong nhà là cuốn sách ố vàng sờn mép mà người chiến sĩ trẻ Nguyễn Văn Phong đã cẩn thận ghi chép từ những bài học điều lệ Đảng đến thơ ca cách mạng trong nhà tù Phú Quốc. Lần đầu ông Bảng ghé thăm, hỏi xin cuốn sách đem về trưng bày tại bảo tàng, ông Phong cương quyết không chịu. Ông Bảng phải ba bốn bận trèo đèo lội suối, cuốc bộ hàng chục cây số đường rừng đến động viên, giải thích, năn nỉ, ông Phong mới chịu. Ông Phong lại bàn thờ, thắp hương rồi lấy cuốn sách chỉ nhỏ bằng bao thuốc lá xuống, đặt vào tay ông Bảng, giọt nước đục lăn dài từ khoé mắt: "Tôi tặng bảo tàng cả cuộc đời tôi đấy".

Phó Giáo sư sử học người Mỹ David Stic từng ghé thăm bảo tàng năm 2007, đã viết: "Chúng tôi thấy khốc liệt, ác liệt lắm... Tôi nghĩ nó rất cần thiết cho sinh viên hiểu biết về lịch sử của những người bị địch bắt tù đày. Đặc biệt hiện nay nhân dân Mỹ cũng phản đối nước Mỹ về sự tồn tại của nhà tù Wantanamo".

Ở bảo tàng Chiến sỹ cách mạng bị địch bắt tù đày, lịch sử dường như quay lại khi người ta có thể nghe câu chuyện về Phú Quốc anh dũng từ chính những nhân chứng sống. Đó là ông Nguyễn Văn Khiến với 2 chiếc răng bị đục còn trưng bày ở bảo tàng. Là ông Kiều Văn Uỵch, người từng bị nhốt nhiều ngày trong chuồng cọp. Sống sót qua những năm tháng khốc liệt đó, giờ họ cùng nhiều anh em khác tình nguyện ở lại bảo tàng, ngày ngày bảo quản giữ gìn các kỉ vật và kể cho khách tham quan nghe câu chuyện về những tháng năm đã qua.

Trong phòng tiếp khách của bảo tàng, chúng tôi thấy treo nhiều tấm bằng khen ghi nhận sự đóng góp của ông Bảng và đồng đội. Chúng tôi hỏi, tấm bằng nào có ý nghĩa nhất, Ông Bảng bình thản bảo: "Đó là sự thanh thản từ trong tâm, khi biết mình đã sống trọn tình với đồng đội".

Ở một góc bảo tàng, cành ổi khẳng khiu được ươm chăm chút. "Cành này  chiết từ cây ổi mọc trên phần đất trước kia là hố chôn tập thể giữa đảo Phú Quốc. Nó vươn lên từ mảnh đất thấm máu xương của đồng đội chúng tôi. Trong thân, cành, lá, quả của nó là linh hồn của biết bao liệt sĩ", ông Bảng xúc động nói. Ông cũng như nhiều đồng đội mong cây lớn để mỗi dịp về thăm bảo tàng, gặp mặt nhau, được ngồi dưới bóng lá xanh mát, ôn lại kỉ niệm xưa. Để câu chuyện về những năm tháng họ đã sống và chiến đấu trong nhà tù Phú Quốc còn được kể mãi cho những thế hệ sau này.

Thay cho lời kết

Rời Bảo tàng, chúng tôi không khỏi day dứt với lời tâm sự của ông Lâm Văn Bảng: "Phú Quốc là cả trang sử đỏ hào hùng với những nhân chứng còn sống đến hôm nay. Nhưng chỉ năm, mười năm nữa thôi, khi thế hệ chúng tôi ra đi cả, sợ chẳng còn ai biết về thời kì máu lửa của đất đảo anh hùng".

Siết chặt bàn tay ông, chúng tôi đã hứa sẽ cố gắng hết sức để kể lại chân thực phần nào cuộc đấu tranh thầm lặng ông và đồng đội đã trải qua trong nhà tù tàn khốc nhất của lịch sử, để quá khứ không bị quên lãng, để linh hồn những liệt sĩ đã hi sinh trên đất đảo được yên nghỉ đời đời. Nhưng trong khuôn khổ một chuyên đề, những gì người viết làm được thật nhỏ bé: 8 kỉ vật trong hơn 2.000 kỉ vật bi tráng;  9 nhân vật trong hàng ngàn nhân vật anh hùng... Còn bao kỉ vật chưa được nhắc đến, bao người anh hùng chưa được vinh danh. Làm sao kể hết về họ?

Với loạt bài này, chúng tôi chỉ mong tái hiện một phần trong hơn hai ngàn ngày tồn tại của nhà tù Phú Quốc, để độc giả, nhất là người trẻ biết đến những trang đau thương, bi tráng còn ít được nhắc đến trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của thế hệ cha anh. Xin nguyện đó là viên gạch hồng góp vào tượng đài sừng sững giữa đảo xa. Còn câu chuyện về Phú Quốc hôm qua, xin đợi những người sau viết tiếp...

 

Hiền Mai - Thùy Dung