Việt Nam sẽ có Văn Miếu đương đại

Sẽ có nhiều hình thức tôn vinh

Dự án này của Trung tâm nghiên cứu, bảo tồn di sản tiến sĩ Việt Nam, đã được khởi động từ cuối tháng 9/2008. Theo quy hoạch, công viên Văn Miếu đương đại sẽ có diện tích 25 ha được xây dựng tại xã Bắc Phong, huyện Cao Phong, tỉnh Hoà Bình. Giống như một Văn Miếu truyền thống, công viên vẫn lấy ý tưởng của Văn Miếu - Quốc Tử Giám để ghi danh những tên tuổi của các nhà khoa học nhưng bằng nhiều cách thức khác nhau. Đây sẽ là mô hình hoàn toàn mới, là không gian văn hoá rộng lớn và hướng đến nhu cầu giải trí của người dân. Là công viên nhưng nó cũng giống như một bảo tàng để lưu trữ, giới thiệu về cuộc đời và sự nghiệp của các nhà khoa học mà Văn Miếu truyền thống không có.

Về hệ thống tưởng niệm, hiện có nhiều ý tưởng được đưa ra để lựa chọn. Có thể khắc tên các tiến sĩ, các nhà khoa học trên nền đá hoa cương. Hoặc cũng có thể được lưu danh dưới hình thức vườn tượng, mỗi nhà khoa học tên tuổi sẽ có mặt ở đây như Trần Đại Nghĩa, Tạ Quang Bửu, Lương Đình Của, Nguyễn Văn Huyên, Đặng Thai Mai...; Hoặc cũng có thể xây dựng những khu dạo chơi theo từng lĩnh vực, từng chuyên ngành khoa học: Dọc con đường khoa học xã hội là những bức tượng của các nhà khoa học như giáo sư Đặng Thai Mai, Nguyễn Khánh Toàn, Phạm Huy Thông... và con đường của những nhà nông học như Lương Định Của, Vũ Tuyên Hoàng... Trên con đường đó, cuộc đời của các nhà khoa học sẽ được trưng bày không chỉ bằng hình ảnh mà là những di chỉ, hiện vật và thành tựu của mỗi tác giả để người xem có được những hình dung cụ thể, hiểu hơn về những đặc thù của từng ngành khoa học.

Ngoài ra, có phần bảo tàng ngoài trời, có phần công viên để người dân dạo chơi.

Lựa chọn theo tiêu chí nào?

Việc ghi danh các tên tuổi đã có nhiều đóng góp cho đất nước là một việc được nhiều người ủng hộ. Tuy nhiên, việc lựa chọn tuân theo những tiêu chí như thế nào, khiến không ít người băn khoăn lo lắng. Nhà văn Nguyên Ngọc trên tạp chí Tia sáng đã có bài viết can ngăn Trung tâm không nên thực hiện ý tưởng này vào thời điểm hiện nay. Cũng có ý kiến cho rằng, Trung tâm nên thay đổi tên gọi để ghi danh cả những người có đóng góp to lớn nhưng không phải là tiến sĩ.

PGS-TS Nguyễn Văn Huy - Giám đốc Trung tâm nghiên cứu, bảo tồn di sản tiến sĩ Việt Nam cho biết: Khi bắt tay vào thực hiện công trình này, chúng tôi cũng đã gặp không ít những cản trở và lo lắng. Mục đích của chúng tôi không phân biệt tiến sĩ “thật” hay “giả”. Vấn đề quan trọng ở đây là lưu danh những tiến sĩ như thế nào là phụ thuộc vào những giá trị, những đóng góp của họ đối với đất nước và lĩnh vực mà họ theo đuổi. Với tất cả những tiến sĩ đã được Nhà nước công nhận, chúng tôi vẫn lưu danh ở dạng lưu trữ hồ sơ, những tư liệu liên quan giúp cho việc tra cứu. Nhưng giới thiệu tiến sĩ đó như thế nào thông qua sự trưng bày tại công viên Văn Miếu nhất thiết phải có sự cân nhắc của hội đồng chuyên môn. Thông thường, những đóng góp của các nhà khoa học sẽ dựa vào 2 tiêu chí là được xã hội và đồng nghiệp thừa nhận. Thậm chí, chúng tôi cũng sẽ có những phiếu thăm dò xem họ có được số đông công nhận hay không để đảm bảo tính khách quan. 

Về những nhà khoa học đã có những đóng góp to lớn nhưng không có học hàm học vị thì có được vinh danh ở đây hay không? Giám đốc Nguyễn Văn Huy cho rằng, tuy lấy tên gọi là Trung tâm nghiên cứu, bảo tồn di sản tiến sĩ Việt Nam nhưng tầm nhìn của nó rộng mở hơn nhiều. Có những người không phải là tiến sĩ nhưng trên thực tế họ lại là “thầy” của các tiến sĩ như: Tạ Quang Bửu, Đặng Thai Mai, Tôn Thất Tùng, Tôn Thất Bách... “Chúng tôi không chỉ dựa vào bằng cấp mà còn dựa vào sự công nhận của xã hội” -  ông Huy khẳng định.

Trả lời về việc có lưu danh những nhà khoa học “chân đất” hay không, ông Huy cho biết: Trung tâm chỉ lưu danh những nhà khoa học được đào tạo. Còn những nhà khoa học “chân đất” chỉ là những người phát minh hay sáng chế ra một sản phẩm nào đó chứ không phải là nhà khoa học thực thụ.

Về những nhà khoa học có đóng góp nhưng có “vấn đề” về nhân thân, về khía cạnh đạo đức, ông Huy cho rằng: Đánh giá về một con người cần sự công tâm và nhiều chiều. Trong quá trình lựa chọn, chắc chắn sẽ có những thiếu sót nhưng lịch sử rất công bằng. Trung tâm sẽ có sự sàng lọc riêng chứ không chỉ căn cứ vào những thành tích trên giấy tờ hay những lời đồn.

Thanh Hà