“Tôi viết truyện hài là để độc giả... khóc”

>> Học cười trước cuộc đời đầy nước mắt
>> Vinh quang và tù ngục

Ẩn sâu trong cái chất trào lộng của ông là lòng yêu thương con người, vì con người đến “vô cùng vô tận”. Lòng yêu thương ấy đã đưa ông đến gần Việt Nam đến độ, có một nhận xét cực kỳ tinh tường: “Việt Nam là một dân tộc không bỏ mất tiếng cười ngay cả trong những ngày gian khổ nhất”.

“Ma quỷ”... tạo cảm hứng cho tôi

Nesin đã lao động nghệ thuật không ngừng nghỉ cho đến cuối đời. Như mạch nguồn tuôn chảy, số lượng tác phẩm của Aziz Nesin đạt đến một con số khó tin: 46 tập truyện ngắn, 8 tiểu thuyết, 8 vở kịch và 2 quyển truyện ngụ ngôn. Nhiều người nói rằng không có tác phẩm nào “xuất sắc nhất” vì đơn giản, tất cả những gì ông viết ra đều rất tuyệt diệu và chắc tay. Chỉ riêng tại Thổ Nhĩ Kỳ, đã có hơn 1,5 triệu bản sách của Aziz Nesin được bán hết. Tác phẩm ông viết được dịch ra hơn 20 ngôn ngữ. Kịch ông viết đã được biểu diễn tại 7 quốc gia khác nhau.

Tâm sự về cảm hứng khi viết văn của mình, Aziz Nesin cho rằng, ông không có một “thiên thần” nào trong người cả. Ngược lại, trong người ông luôn có những... “con quỷ”, “phù thủy” và “ma quái” truyền cảm hứng. Chúng ẩn hình ở sau lưng ông, làm đau đớn trên cơ thể ông, hối thúc ông lao động. Và bất kể lúc nào, ông cũng nghe thấy âm vang của những “thế lực ma quái” này giục giã: “Hãy viết, viết đi hỡi người bạn! Đừng ngừng nghỉ, hãy cứ viết? Sao lại phải ngừng viết nhỉ? Bạn có quyền ngủ ư? Hãy thức dậy đi, đừng ngồi đấy nữa. Dậy nhanh lên nào và viết đi!”.

Hơn 50 năm, không được phép ốm 1 ngày

“Tôi luôn thèm cảm giác của một người... được ốm, hạnh phúc nằm ngả lưng trên giường. Trong đời tôi, có lẽ đã hơn nửa thế kỉ rồi, tôi chưa bao giờ cho phép mình ốm, dù chỉ một ngày. Những  “con quỷ” và “phù thuỷ tinh thần” trong tôi không bao giờ để cho tôi cô đơn cả. Chúng luôn hiện diện trong những giấc mơ, trong những hoạt động hàng ngày của tôi, trong tất cả thế giới của tôi”, ông viết trong cuốn tự truyện của mình.

Nesin kể rằng: “Độc giả của tôi đã cười với hầu hết những truyện hài tôi viết ra với mục đích là làm cho họ... khóc”. Bản thân ông cũng thừa nhận, ông không hiểu hài hước hay truyện hài là “cái thứ gì?!”. “Thường thì tôi vẫn bị gặng hỏi rằng tạo ra sự khôi hài bằng cách nào, cứ như thể một công thức nào đó. Để trả lời, tôi thường tóm lại trong một công thức: “Hài hước là một câu chuyện rất nghiêm túc” – Ông tiết lộ.

“Người xứng đáng 1.000 giải Nobel Văn học”

Mặc dù nhiều tác phẩm bị cấm lưu hành trong một thời gian dài tại quê hương, nhưng Nesin đã được nhiều tổ chức văn học uy tín đánh giá cao. Năm 1956, lần đầu tiên ông tham gia “Cuộc thi truyện hài quốc tế” và giành giải Cọ Vàng. Đến khi này, các tác phẩm bị cấm lưu hành của ông mới được phép công khai trên văn đàn quốc nội.

Nhưng việc đó cũng chỉ diễn ra trong một thời gian ngắn. Bút danh Aziz Nesin một lần nữa lại bị cấm trên các mặt báo và Nesin một lần nữa lại phải tham gia cuộc thi để “chứng tỏ giá trị”. Ông giành tiếp giải Cọ Vàng vào năm 1957. Sau đó, tên ông mới được tái xuất trở lại. Năm 1966, khi cuộc thi tác phẩm hài quốc tế được tổ chức tại Bulgaria, ông lại giành vị trí quán quân với giải Nhím Vàng. Năm 1985, ông được tổ chức Tuyap bầu là “Nhà văn hay nhất của năm”. Năm 1989, ông lại được trao giải Vàng Tolstoi.

Sức làm việc của Nesin khiến mọi người đều kinh ngạc. Đến thời điểm năm 1960, ông đã viết được hơn 2.000 truyện. Nhưng với ông thì điều đó còn quá khiêm tốn. “Nếu tôi không phải nặng gánh và có trách nhiệm với 20 miệng ăn trong gia đình, chỉ cần chăm lo cho 10 miệng ăn thôi, tôi có thể viết đến 4.000 tác phẩm”, ông nói.

Trao nhẫn cưới cho vợ qua... song sắt nhà tù

Aziz Nesin có 2 người con với người vợ đầu và 2 người con với người vợ sau. Nhà văn kể về cuộc hôn nhân của mình: “Vợ đầu của tôi và tôi cưới nhau rất “hoành tráng”. Chúng tôi đi hiên ngang dưới hàng kiếm danh dự của những người bạn là sĩ quan trong quân đội kèm với một dàn nhạc chơi điệu tango. Còn tôi đã trao nhẫn cưới cho vợ hai của mình qua song sắt nhà lao. Thật là một khởi đầu chẳng lấy gì làm tốt đẹp cả”.

Quả vậy, về cuối đời, Nesin sống một mình. Nhưng để bù lại, ông có cả một đám trẻ con bên cạnh. Đó là những thế hệ trẻ em tiếp nối nhau được nuôi dạy rất bài bản dưới nguồn tài chính của Quỹ Nesin, do ông lập ra năm 1972, được trích từ tiền các giải thưởng văn học của ông. Nhiều em bé mồ côi, không nơi nương tựa đã trưởng thành từ đây, thậm chí đã trở thành những vị giáo sư, tiến sĩ... Quỹ này ngày càng được mở rộng, kèm với đó là cơ ngơi trường lớp và nơi ăn chốn ở cho các em ngày càng hoàn thiện hơn. Sau khi Aziz Nesin qua đời, người con trai của ông là TS Y khoa Ali Nesin đã tiếp quản chức Chủ tịch Quỹ và tiếp tục đi con đường ươm mầm tài năng của cha mình.

Bị bắt vì... nguyên nhân vô cớ

Tháng 10/1982, Aziz Nesin đã đến Việt Nam để tham dự cuộc họp của Ban Chấp hành Hội Nhà văn Á Phi tại TP Hồ Chí Minh. Cùng dịp này, cuốn sách “Những người thích đùa” của ông đã được xuất bản tại Việt Nam. Nhà văn tỏ ra rất vui vẻ và khẳng định rằng, việc cuốn sách của ông được bạn đọc Việt Nam ưa thích đã chứng tỏ “hai dân tộc chúng ta có cách cảm thụ cái cười rất giống nhau”. Trong góc nhìn của ông, dân tộc Việt Nam là một dân tộc “không bỏ mất tiếng cười ngay cả trong những ngày gian khổ nhất”.

Tuy nhiên, trên đường bay về nước, ông đã bị một cơn đau tim hành hạ và phải lưu lại Matxcơva (Liên Xô cũ) một tháng để điều trị trong bệnh viện. Chưa hết, khi về đến quê hương, Nesin bị chính quyền bắt giữ ngay. Ông cùng với 17 thành viên khác trong Ban lãnh đạo Nghiệp đoàn nhà văn Thổ Nhĩ Kì bị cáo buộc là “thân Cộng” và tuyên truyền cho Cộng sản(?!). Vụ án này kéo dài trong nhiều ngày. Nhiều nhà văn và tổ chức tiến bộ trên thế giới đã kiên quyết bảo vệ ông để rồi nhờ sức ép đó, nhà văn đã được trả tự do, dù vẫn bị quản chế ngặt nghèo.

“Tôi yêu nhân loại, yêu con người vô cùng tận”

Aziz Nesin bộc bạch: “Chỉ có hai điều tôi giấu giếm: Thứ nhất là sự mệt mỏi, thứ hai là tuổi tác của mình. Ngoài hai điều đó ra, tất cả mọi điều về tôi đều rộng mở và công khai. Người ta nói tôi trông trẻ hơn tuổi. Nhưng thực ra là thế này, tôi quá bận làm việc nên không có thời gian để già nữa”.

Vâng, đã có những lúc ông mệt mỏi. Nhưng ông vẫn bước tiếp vì niềm khao khát được sống, được cống hiến và được viết. Vì thế, sự nghỉ ngơi với ông vẫn chỉ là một mơ ước quá xa. “Nếu tôi nhìn thấy một cánh đồng cỏ mướt xanh trong sương sớm, tôi muốn trượt ngay xuống đó và dang rộng cả người xuống. Giá như tôi có thể chạy chân trần xuống đó, 15 năm mệt nhọc sẽ tan biến từ dấu chân tôi xuống đến tận sâu thẳm của Trái đất. Một ngày nào đó, tôi sẽ về nơi an nghỉ cuối cùng. Nhưng thật tiếc là tôi sẽ không thể biết được là tôi đang nghỉ”.

Dù biết quy luật của tạo hoá không chừa một ai nhưng Nesin vẫn có một mơ ước... không tưởng: “Nếu trong lịch sử nhân loại chỉ cần có một người bất tử thì tôi sẽ tìm bằng được để thọ giáo ông ấy phép trường sinh. Nhưng tôi cũng sẽ chết như mọi người. Tôi yêu nhân loại, yêu con người vô cùng tận, yêu đến nỗi mà tôi có thể... tức tối với họ”.

Và trái tim vĩ đại của nhà văn đã mãi ngừng đập vào lúc 1h đêm ngày 6/7/1995 ở tuổi 80, sau một cơn đau tim. Ông yên nghỉ tại một nơi bí mật trong khu đất của Quỹ Nesin mà không tổ chức bất kỳ nghi lễ nào, thể theo ước nguyện của ông.

Thế Dương