Tây Nguyên mùa nắng đỏ

Tây Nguyên với những mùa lễ hội. Ảnh: T.L

Trong ký ức của tôi, Tây Nguyên hiện ra hùng vĩ và huyền thoại qua những trường ca Đam San, Xinh Nhã, qua hình ảnh anh hùng Núp sừng sững, qua bóng cây Kơ Nia: “Rễ mày uống nước đâu – uống nước nguồn miền Bắc”. Tây Nguyên – ché rượu cần ta uống rượu hay ta uống lửa. Tây Nguyên – giàn cồng chiêng lung liêng, tiếng suối trầm hùng ngập núi.

Điểm dừng chân đầu tiên của chúng tôi là Buôn Ma Thuột. Trước đây Buôn Ma Thuột là một buôn lớn nằm cạnh dòng suối Ea Tam, với trên dưới 50 nóc nhà và trên 2.000 dân Ê- đê, Kapa do Tù trưởng A Ma Thuột cai quản. Tại trung tâm thành phố là một khối tượng đài cao lớn, sừng sững hình ảnh người chiến sĩ giải phóng. Trận đánh ngày 10/3/1975 tại thị xã Buôn Ma Thuột là trận mở màn quyết định của Đại thắng mùa xuân năm 1975.

Khi nghe tôi hỏi về lịch sử chiếc xe tăng ở khối tượng đài ngã sáu thành phố, một người dân nguyên là chiến sĩ Trung đoàn 95B kể lại: Trận đánh ở ngã sáu thật ác liệt. Trung đoàn 95B đưa Tiểu đoàn 4 có tăng cường 4 xe tăng bước vào trận chiến. Cuộc tranh chấp ở đây gay go, trung đoàn ngoan cường tiến đến mục tiêu quan trọng đã được xác định là cơ quan tiểu khu quân sự Đắk Lắk và dinh tỉnh trưởng. Một xe tăng của ta bị địch bắn cháy ngay trước cổng tiểu khu, nhưng sau đó quân ta ào ạt xung phong và chiếm được khu vực này. Sau khi nhận được nguồn tin xe tăng của ta xuất hiện ở ngã sáu thị xã Buôn Ma Thuột, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu ra lệnh cho tướng Phạm Văn Phú: Phải tử thủ Buôn Ma Thuột bằng mọi giá và đưa ngay Sư đoàn 23 về cứu nguy. Tướng Phú đã yêu cầu Đại tá Vũ Thế Quang – Tư lệnh mặt trận Buôn Ma Thuột điều liên đoàn biệt động quân 21 chỉ về đến suối Ea Tam luẩn quẩn ở đó rồi chuồn thẳng ra phía đông thị xã. Xe tăng của ta xuất hiện là một nỗi kinh hoàng đối với quân địch. Những con “voi” thép này góp phần xứng đáng là những tấm lá chắn, những mũi thọc sâu giải phóng trung tâm thị xã.

Mang dư âm hào hùng của bản tráng ca, những con “voi” thép đã được tượng đài hóa lịch sử, chúng tôi lên Buôn Đôn, điểm du lịch nổi tiếng để gặp những con voi thật của núi rừng Tây Nguyên hùng vĩ. Từ xa xưa vùng Buôn Đôn, Ea Sup là xứ sở nổi tiếng của nghề săn voi và thuần dưỡng voi rừng. Trong văn hóa tâm linh, đồng bào các dân tộc ở đây coi voi là động vật đứng hàng đầu trong các loại thú rừng. Họ tin rằng Thần voi là thần lớn nhất: “Thần chiêng chỉ to bằng chiếc rìu, Thần ché chỉ to bằng ngón tay, Thần voi to bằng núi cao…”. Khi bắt được voi rừng người ta không đưa ngay về buôn mà chỉ đưa voi về ở một vùng rừng nào đó ở gần buôn dễ cho voi sinh sống và dễ về thuần dưỡng. Người dân ở đây có một hình thức kiêng cữ rất nghiêm ngặt đối với chủ voi, thợ săn voi và các nài voi như: Vào rừng người thợ săn phải nói tiếng lóng, không được nói đúng tên các con vật và những từ liên quan đến sinh hoạt hàng ngày của họ. Trong ăn uống thợ săn voi phải kiêng khem không được ăn tôm, cá, cua, trái cà, quả mướp và phải ăn bắp, không được dùng đũa, thìa. Về ăn mặc, người thợ chính (Gru) được quấn khố, mặc áo; người phụ nữ (Rmăk) chỉ được quấn khố ở trần. Nhà thơ Đặng Bá Tiến – bạn tôi, người đã có hàng chục năm làm phóng viên báo Lao động lăn lộn với vùng đất cao nguyên này. Trong anh cũng giống người Thượng với chiếc mũ rộng vành chụp lên mái tóc đã sớm bạc trước tuổi và chiếc xe phân khối lớn của Nhật lấm láp đất đỏ Bazan. Tôi hỏi anh:

- Thế thì những người nhà của thợ săn voi có phải kiêng cữ gì không? Vì dân biển quê tôi thường có những linh cảm kỳ diệu nối người ở đất liền với người ở biển khơi đương đầu với bao bất ngờ bão tố.

Đặng Bá Tiến phát hiện một điều rất thú vị:

- Người Tây Nguyên có những nét gần giống dân Bồ Lô vùng biển nhất là về mặt tâm linh.Trong suốt thời gian chồng con vào rừng săn voi, người nhà không được chơi giỡn với ai, không được tắm, gội đầu bằng nước vo gạo hoặc các loại cây rừng, không được làm đổ cây cối và làm rơi chầy giã gạo. nếu vi phạm các điều đó con voi thợ sẽ bị voi rừng đánh ngã, đoàn thợ săn sẽ thua cuộc.

Đặng Bá Tiến đưa tôi đến gặp ông Y Tép ở Buôn Đôn xã Krông Na đi săn voi từ năm 23 tuổi đã bắt được 8 voi. Hiện là chủ của 2 chủ voi tên là Y Khăm (voi đực) và Khăn Sin (voi cái). Tôi hỏi Y Tép về thuần dưỡng voi. Ông cũng đã từng là người lính cụ Hồ nên trả lời đặc thuật ngữ quân sự: Quy trình huấn luyện những tân binh voi này rất nghiêm ngặt. Như cho voi ăn, uống ít trong những ngày bắt đầu vào khóa “học tập”. Dùng voi nhà hù dọa voi rừng, xích chân, làm dấu ở lỗ tai để dân biết voi đã có chủ. Sau đó, người thầy dạy voi từng động tác nhỏ như nhấc chân, quỳ uống, cúi đầu, chở người, thồ hàng, kéo gỗ, đá bóng, chạy thi, vượt sông… Các thao tác bài tập này kéo dài 180 ngày. Khi voi có “hộ khẩu” ở buôn sẽ được đối xử tử tế, được ăn khẩu phần thực phẩm gồm: Chuối, tre, trúc, rễ cây…

Mải mê với chuyện voi rừng, Đặng Bá Tiến đưa chúng tôi ra khu tượng nhà mồ. Phần lớn các bức tượng gốc chạm khắc tinh xảo đã bị thời gian và cả con người tàn phá. Chỉ còn hai ngôi mộ lớn của vợ chồng vua săn voi được đổ bằng bê tông không bị bào mòn theo năm tháng. Nhà mồ bây giờ cũng xi măng hóa, vẽ vời đủ các loại vôi ve vừa thô vừa cứng làm mất đi nét linh thiêng, uyển chuyển của hồn sông, khí núi.

Tây Nguyên có rất nhiều con em gốc người Hà Tĩnh vào đây sinh cơ lập nghiệp. Bạn tôi, một người lính giờ đã là một quan chức đầu ngành kinh tế quan trọng ở vùng đất này nhưng anh vẫn giữ nguyên nét hồn hậu của người dân xứ Nghệ hiếu khách, pha chút lãng tử phóng khoáng của nắng gió cao nguyên. Chúng tôi cùng bồi hồi nhớ về những người bạn đã ngã xuống nơi này: Bé nằm lại ở Đăk Tô, Hùng ngủ yên trong vành nôi Tân Cảnh… Các anh nằm lại dưới những cánh rừng khép tán, lặng lẽ hòa vào màu đất đỏ Bazan, màu đất vạm vỡ và khao khát. Tôi chợt nảy ra tứ thơ: “Tán cây xòe ra đến đâu – rễ cây mọc chùm đến đó”. Cộng đồng người Tây Nguyên giống như chùm rễ cây chằng chịt của cây si khổng lồ ở khu du lịch sinh thái Buôn Đôn đã nâng cánh cho những chiếc cầu treo, vít võng như những nhịp đàn T’rưng vang vọng.

Tạm biệt Tây Nguyên chúng tôi đi theo đường Hồ Chí Minh ra Bắc. Con đường mòn năm xưa từng in dấu dép lốp của bao đoàn quân đội mũ tai bèo vượt rừng già Trường Sơn để đổ xuôi xuống đồng bằng từ mái nhà Tây Nguyên hùng vĩ. Tôi nhặt lên một cánh rau tàu bay xanh tươi non mởn, xanh như màu da sốt rét của những người bạn lính và lặng lẽ ép vào cuốn sổ ghi chép của mình mang theo hồn cốt khí thiêng đất đai ở vùng đất này. Nếu Đại lộ Hồ Chí Minh là cung trầm của bầu đàn đất nước thì đường dây 500kV chạy dọc theo con đường là cung bổng. Hợp âm này đã tạo ra bản hòa tấu cho vùng đất cao nguyên vốn là nơi sinh ra xứ sở của cồng chiêng, những bản trường ca, tình ca say đắm hồn người. Tôi ví đường cong con đường mềm mại và vững chãi này giống như eo lưng của người con gái Tây Nguyên và những quả đồi đất đai phì nhiêu phún thạch như những núm vú phồn thực nuôi lớn bạt ngàn cây cao su nhựa trắng, bạt ngàn cà phê rưng rưng một màu đỏ, xum xuê vít nặng cong cành lá. Chiếc xe mang biển số 38 để lại đằng sau cả một trời Tây Nguyên nắng đỏ…

Bút ký của Nguyễn Ngọc Phú