Người đưa tranh thủy mặc, Đông Hồ vào... kính

Khác với nghệ thuật vẽ trên kính là dùng chất liệu màu để vẽ trên mặt phẳng kính, chạm khắc trên kính hay còn gọi “điêu khắc” trên kính là cả một quá trình nghệ thuật tỉ mỉ, công phu mà không làm cho kính bị rạn, vỡ hay thủng. Bạn bè gọi đùa ông là nghệ nhân chuyên “vẽ” tranh  trên “tấm vải trong suốt”.

Những tác phẩm nghệ thuật độc đáo

Con đường tìm vào xưởng chế tác sau kính của ông Cao Sơn Hà ngoằn ngoèo. Xưởng nằm khuất sâu trong một ngõ nhỏ, thuộc phường Định Công (Hà Nội). Gọi là xưởng cho oai chứ thực ra đó chỉ là căn nhà xây tạm. Lớp gạch thô chưa trát vữa đã hoen màu. Bên trong tôi tối, lụp xụp, mạng nhện chăng khắp nơi, đầy bụi bặm và tiếng ồn, đồ đạc cũng chẳng có gì. Nhìn vào không ai có thể tưởng tượng đây lại là nơi cho ra đời nhiều tác phẩm mang tính nghệ thuật từ những kỹ thuật và chất liệu đặc biệt - chạm khắc trên kính.

Những tấm kính vô tri vô giác (đôi khi chỉ là mảnh kính bỏ đi) chợt hoá hồn dưới bàn tay ông Hà và người em trai. Tranh Đông Hồ nổi tiếng trên lớp giấy dó nay cũng thả hồn trên kính với thầy đồ cóc, đám cưới chuột, đánh ghen… Những bức tranh đồng quê, tranh tứ bình nổi tiếng của Việt Nam đến tranh thuỷ mặc, tranh tích cổ của Trung Quốc như Đoàn phượng, hỷ báo tam nguyên, tiên nữ giáng hoa hay lưỡng long chầu nguyệt…, tranh về Ai Cập cổ đại cũng được chạm khắc tinh xảo trên nền kính trong suốt.

Dường như với ông Hà, kính trở thành niềm biểu cảm vô tận. Không kệch cỡm hay khiên cưỡng, qua bàn tay ông những tấm kính vô tri trở nên phong phú, đa dạng:  Vừa quyến rũ, huyền bí lại vừa giản đơn; vừa hoành tráng  lại khiêm nhường chứa đựng sự thanh tao.

Ông Hà cho biết, để có được một sản phẩm “điêu khắc trên kính” người thợ phải mất rất nhiều thời gian, có khi là hàng tháng trời. Nhưng không phải cứ tốn công là đẹp. Tấm kính thô phải trải qua các công đoạn như chia tỷ lệ khuôn hình (bố cục). Sau đó là phun cát (chỉ dùng với những bức tranh phun cát) rồi đến công đoạn ăn mòn và chạm khắc (giai đoạn này phải được quản lý về thời gian rất chặt chẽ để đường nét chạm khắc đậm, nhạt theo ý muốn). Cuối cùng là giai đoạn phun màu (nếu tác phẩm cần màu) mới trở thành một tác phẩm hoàn chỉnh.

Tất cả các công đoạn đều rất quan trọng và đòi hỏi một quy trình làm việc tỉ mỉ, nghiêm ngặt. Nguyên vật liệu để chạm khắc là kính, hoá chất, mũi mài, đá mài, cát, sơn màu… Trong đó, sơn màu phải đặt hàng từ nước ngoài và phải xịt ở dạng sương để tránh đọng màu.

Mò mẫm khởi nghiệp

Quá trình khởi nghiệp của ông Cao Sơn Hà cũng rất gian nan. Năm 1973, ông lên đường nhập ngũ khi vừa tốt nghiệp trung học phổ thông như bao bạn bè cùng trang lứa. 4 năm sau, khi đất nước đã hoà bình, ông rời cây súng trở về với gia đình. Vốn có chút khả năng vẽ vời, ông nộp đơn thi vào trường Đại học Mỹ thuật và trúng tuyển khi đã 23 tuổi. Năm thứ 3 của đại học, vì hoàn cảnh gia đình khó khăn, lại là anh cả, nên ông đành bỏ học dù niềm đam mê hội hoạ vẫn còn quá nồng nàn.

Ông quyết định Nam tiến lập nghiệp rồi lại trở ra Bắc làm công nhân. Dường như cái nghiệp vẽ vời nó cứ vận mãi vào ông nên năm 1994, Cao Sơn Hà chuyển sang nghề trang trí thuỷ tinh, cốc, tách, ly, đĩa… Và ý tưởng “điêu khắc” trên kính của ông cũng bắt đầu từ đó. Vào thời điểm ấy, công nghệ sau kính ở Việt Nam cũng đã xuất hiện ở miền Nam nhưng vẫn còn lẻ tẻ và giản đơn.

Ý tưởng thì đã có nhưng ông Hà đành để “thai nghén” vì điều kiện chưa cho phép. Ông không được vợ ủng hộ. Phải đến 4 năm sau khi đã có chút điều kiện, gia đình đã tạm ổn định, ông mới bắt đầu thực hiện giấc mơ của mình.

Ông đi học nghề ở Nghệ An, Quảng Ninh. Cuối cùng, ông lôi về một đống máy móc giá thành cao nhưng làm không đủ công suất nên đành bỏ phí. Trời không phụ lòng người kiên nhẫn, giờ thì ông đã có bí quyết của riêng mình. Trong quy trình chạm khắc kính, có giai đoạn ăn mòn phải sử dụng đến hoá chất, ông cũng phải mấy lần thử hết chất này đến chất khác, may có người bạn ở nước ngoài học về hoá chỉ bảo ông mới tìm ra được hoá chất phù hợp với công việc của mình.

Lúc đầu ông Hà phải vẽ bằng tay, chia tỉ lệ trên kính để xử lý rất vất vả. Có lần đi qua một cửa hàng, thấy người ta cắt chữ đề can trên máy tính, ông nghĩ ngay đến việc áp dụng công nghệ này. Không biết vẽ trên máy, ông phải mang mẫu đến các hàng máy tính. Hàng tuần lễ họ mới trả hàng, có khi mất mẫu. Rồi lên Sơn Tây thuê người ta vẽ, có ngày phải đi lại tới vài lần mới được việc. Bây giờ, ông cũng tự học cách sử dụng máy tính để dễ dàng hơn cho công việc, lại có thể vẽ theo ý tưởng của mình.

Kiên quyết không bán công nghệ

Cơ sở của ông Hà phục vụ theo kích thước yêu cầu trực tiếp của khách hàng và lắp đặt tận nơi kể cả các tỉnh xa. Ông đã từng áp tải sản phẩm sang tận Lào để lắp đặt theo yêu cầu của khách. Nhiều khi vận chuyển hoặc lắp đặt xảy ra sự cố, kính vỡ gia đình ông lại phải mang về “ăn trừ bữa”.

Trong dịp Tết Trung thu năm ngoái, hộp bánh dẻo Đế Vương (giá hơn 3 triệu đồng/ hộp) của hãng Ancomun là do cơ sở của ông Hà làm. Điều đặc biệt là nó được chạm khắc trên chất liệu tre mỏng chứ không phải trên kính. Sau đó hãng này đã đề nghị mua lại công nghệ nhưng ông Hà không đồng ý, vì đó là tâm huyết của cả đời ông.

Hiện cơ sở của ông mới chạm khắc và lắp đặt xong tiền sảnh của khách sạn La Thành (Hà Nội) và tiếp tục làm đơn đặt hàng của sân gôn Tam Đảo (Vĩnh Phúc)… Song song với sản xuất, Ông Hà tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện kỹ thuật để trong thời gian sắp tới có thể đưa ra những sản phẩm đạt chất lượng mang giá trị thẩm mỹ cao.

Cao Ngọc