Hướng tới mục tiêu 90-90-90 để kết thúc đại dịch AIDS

Phụ nữ lây nhiễm HIV từ chồng và bạn tình tăng

Xin ông cho biết về tình hình và xu hướng chung dịch HIV/AIDS ở Việt Nam?

- Từ trường hợp nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện năm 1990 tính đến ngày 30/9/2014, toàn quốc hiện có 224.223 trường hợp báo cáo hiện nhiễm HIV, trong đó số bệnh nhân chuyển sang giai đoạn AIDS là 69.617. Tính từ đầu vụ dịch HIV/AIDS đến nay có 70.734 trường hợp người nhiễm HIV/AIDS tử vong.

Số người nhiễm HIV phát hiện mới có xu hướng giảm trong 7 năm gần đây, tuy nhiên vẫn ở mức cao, khoảng 12.000 - 14.000 ca mỗi năm. Mặc dù số nhiễm HIV phát hiện mới có xu hướng giảm, nhưng tổng số người đang nhiễm HIV ngày càng gia tăng. Hiện có 80,3% số xã, phường, thị trấn và 98,9% số quận, huyện đã báo cáo có người nhiễm HIV. Dịch HIV ở Việt Nam bao gồm nhiều hình thái dịch khác nhau trên toàn quốc và đang tập trung chủ yếu ở ba nhóm quần thể có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV cao: Người nghiện chích ma túy (NCMT), nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và phụ nữ bán dâm (PNBD). Trong thời gian gần đây, bạn tình của người NCMT được coi là quần thể có nguy cơ cao mới, được bổ sung vào các can thiệp dự phòng. Việc gia tăng các trường hợp phụ nữ nhiễm HIV mới được báo cáo, chiếm đến 32,5% các ca nhiễm mới trong năm 2013, phản ánh sự lây truyền HIV từ nam giới có hành vi nguy cơ cao sang bạn tình.

Tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm NCMT giảm dần trong giai đoạn từ năm 2004 đến 2013, lần đầu tiên xuống dưới 11% trong năm 2013 kể từ năm 1997. Tỷ lệ hiện nhiễm trong nhóm NCMT đang giảm dần ở một số tỉnh, nhưng ở hầu hết các tỉnh thực hiện giám sát, dịch HIV/AIDS đang cao ở mức đáng báo động. Đối với nhóm phụ nữ bán dâm tỷ lệ này là 2,6%. Tuy nhiên tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm PNBD tương đối cao trên 10%, tại Hà Nội, Hải Phòng, Cần Thơ, và TP Hồ Chí Minh. Trong số PNBD tiêm chích ma túy, tỷ lệ hiện nhiễm HIV là 25-30%.

Những hoạt động nổi bật của công tác phòng, chống HIV/AIDS trong năm nay được triển khai như thế nào, thưa ông?

- Năm 2014, hoạt động phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam đã đạt được một số thành tựu như: Chương trình Methadone đã được triển khai tại 38 tỉnh, thành phố với 122 cơ sở điều trị methadone và điều trị cho 22.000 bệnh nhân. Trong năm 2014, toàn quốc đã có 400.000 lượt người được tư vấn xét nghiệm HIV, trong đó có hơn 11.000 lượt trường hợp HIV dương tính; hơn 1.000 trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV được làm xét nghiệm khẳng định HIV từ 0-18 tháng tuổi. Bên cạnh đó, hoạt động thông tin, giáo dục, truyền thông thay đổi hành vi cũng được tăng cường với hơn 10 triệu lượt người được tuyên truyền; tiếp cận và truyền thông thay đổi hành vi cho hơn 2 triệu lượt người NCMT, hơn 500.000 lượt PNBD và hơn 40.000 lượt người có quan hệ MSM...

Có hơn 1 triệu phụ nữ mang thai được tư vấn và xét nghiệm HIV. Trong đó, 61% xét nghiệm trong thời gian mang thai, 39% xét nghiệm lúc chuyển dạ, tỷ lệ dương tính với HIV là 0,15%. Tỷ lệ phụ nữ mang thai nhiễm HIV đã sinh con được điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con là 97,4%.

Hướng tới kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030

Lãnh đạo Bộ Y tế và đại diện các ban, ngành, đoàn thể diễu hành hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS. Ảnh: H.A

Trong thời gian tới, Việt Nam sẽ phải đối mặt với những khó khăn nào trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Việc bị cắt giảm gần hết các nguồn viện trợ sẽ ảnh hưởng như thế nào đến công tác này, thưa ông?

- Khó khăn đầu tiên là độ bao phủ các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS còn hạn chế. Các dịch vụ về can thiệp giảm tác hại như phân phát bơm kim tiêm sạch, bao cao su và điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone mới chỉ bao phủ được từ 30 - 50% và có thể sẽ không tăng trong những năm tới do không đủ kinh phí để triển khai mở rộng chương trình. Trong lĩnh vực điều trị, tính đến tháng 6/2014, toàn quốc có 86.771 bệnh nhân (cả người lớn và trẻ em) đang được điều trị ARV, chiếm 32% số người nhiễm HIV đang sống trong cộng đồng. Hiện nay có tới 95% thuốc ARV do các nhà tài trợ quốc tế hỗ trợ nên trong những năm tới nguồn viện trợ giảm cũng rất khó khăn cho việc duy trì và mở rộng điều trị ARV.

Một thách thức lớn nữa là nguồn lực phòng, chống HIV/AIDS ngày càng giảm trong những năm gần đây. Nhiều nhà tài trợ đã dừng viện trợ cho phòng, chống HIV/AIDS của Việt Nam. Một số nhà tài trợ khác cũng đang giảm nhanh quy mô và sẽ dừng viện trợ trong thời gian ngắn sắp tới. Nguồn kinh phí Chương trình Mục tiêu quốc gia cho phòng, chống HIV/AIDS cũng cắt giảm từ 245 tỷ năm 2013 xuống còn 83 tỷ năm 2014. Nếu không đủ kinh phí, sẽ dẫn thiếu hụt các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS, cả dự phòng và điều trị, có nguy cơ dẫn đến việc dịch HIV/AIDS bùng phát trở lại, với tỷ lệ kháng thuốc cao, chi phí điều trị sẽ tăng cao nhiều lần so với hiện nay.

Bên cạnh đó, kỳ thị và phân biệt đối xử tiếp tục là một trở ngại ngăn các nhóm quần thể có nguy cơ chính sử dụng các dịch vụ HIV. Do sự kỳ thị, phân biệt đối xử nên vẫn còn tỷ lệ đáng kể người dân đi làm xét nghiệm HIV không khai đúng tên, địa chỉ nên không quản lý, theo dõi sau khi có kết quả xét nghiệm HIV dương tính.

Xin ông cho biết tại sao Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm nay của Việt Nam lại chọn chủ đề “Không kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS”?

- Năm 2011, Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) chính thức chọn chủ đề chung cho các chiến dịch phòng, chống AIDS toàn cầu trong giai đoạn 2011-2015 là “Hướng tới mục tiêu ba không: Không còn người nhiễm mới HIV, không còn người tử vong do AIDS và không còn kỳ thị, phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS”.

Kinh nghiệm các nước và Việt Nam cho thấy, muốn đạt được các mục tiêu: Không còn người nhiễm mới HIV, không còn người tử vong do AIDS, trước hết chúng ta phải đạt được mục tiêu “Không còn kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS”. Đó cũng chính là lý do để UNAIDS đề xuất mục tiêu “Ba không” và chúng ta chọn chủ đề Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2014 là “Không kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV”. Việc chống kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV còn là nội dung quan trọng để Việt Nam thực hiện thành công mục tiêu 90-90-90 để kết thúc đại dịch AIDS vào năm 2030.

Trân trọng cảm ơn ông!

Hà Anh (Thực hiện)