Cuộc sống cơ cực khó tin của “đệ nhất danh cầm đàn đáy” Việt Nam

Cụ Nguyễn Phú Đẹ năm nay 94 tuổi (ở thôn Cao La, xã Dân Chủ, huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương) người còn sống duy nhất của Việt Nam được mệnh danh là “Đệ nhất danh cầm đàn đáy”.

Cụ là người có công lớn trong việc bảo tồn nghệ thuật ca trù - được tổ chức UNESCO thế giới công nhận ca trù là di sản văn hoá phi vật thể.

Tháng 11/2015, cụ được Chủ tịch nước tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Dù là một trong những cây đa, cây đề của làng ca trù, nhưng cụ luôn có cuộc sống giản dị những người nghệ sĩ nông dân.

Cụ Nguyễn Phú Đẹ sinh ra trong một gia đình có 4 đời làm nghề hát ca trù. Gia đình cụ nhiều ca nương, kép đàn nổi danh gọi là họ Trùm.

Năm 10 tuổi cụ bắt đầu học đàn đáy, 15 tuổi cụ đã đeo đàn kiếm sống vì ngày xưa cả họ nhà cụ sống bằng nghề này.

Cụ có 3 người con (1 trai, 2 gái và gần 30 cháu, chắt nội ngoại) nhưng không có con cháu nào của cụ theo nghề này. Vì theo cụ cho biết:các con của cụ đều nhỡ thì khi đến với nghề này.

Cụ chia sẻ: "Học đàn đáy rất khó, vì đàn không có phím, không có nốt. Cho nên phải ca mằng miệng, nhớ bằng óc. Nếu thuộc rồi thì biến tấu thành nhiều bản khác nhau".

Trong hàng trăm học sinh của cụ dạy đã dạy, thì chỉ có hai học sinh bây giờ có thể đạt đến 85-90% kiến thức về nghệ thuật đàn này.

Cụ mở các lớp học đàn miễn phí vào thứ 7, chủ nhật hàng tuần. Có nhiều học trò ở các tỉnh, trong làng, nhưng đều là trung niên, ít có học trò nhỏ tuổi.

Do chiến tranh loạn lạc và cuộc sống mưu sinh. Từ năm 1946 đến năm 1994 cụ làm nhiều nghề khác nhau để mưu sinh. Năm 1995 cụ mới cầm đến cây đàn. Cùng năm đó cụ tham gia Hội thi đàn, hát ca trù toàn quốc ở Văn Miếu Quốc Tử Giám và được huy chương vàng đầu tiên.

Đến nay, cụ không nhớ mình được bao nhiêu huân, huy chương, bằng khen, giấy khen, kỷ niệm chương nữa.

Một cây đàn đáy gồm các bộ phận như: Thiềng đa, mặt đàn, thú đàn, dọc đần, lá đề, tay vặn, cổ hạc, 3 dây (dây hàn, dây trung, dây tiếu). Gỗ thân đàn được làm từ gỗ trắc, nhãn, gụ.

Riêng mặt đàn phải làm bằng gỗ ngô đồng. Nếu không làm bằng loại gỗ này thì đàn không phát ra tiếng kêu. Trước khi đàn phải căng lại dây để tiếng kêu được vang vọng.

94 tuổi, nhưng cụ Đẹ vẫn có thú vui hút thuốc lào và chơi cây xanh. 

Cụ Đẹ tiết lộ: “Cụ thọ đến tuổi này cũng là nhờ ca trù, nhờ có tiếng đàn đáy làm bạn sớm ngày. Cứ mỗi lần lo lắng, phải suy nghĩ việc gì, cụ lại mang đàn ra đánh và có cảm giác như mọi chuyện êm xuôi. Thậm chí hạnh phúc gia đình cụ có được như ngày hôm nay cũng là nhờ tiếng đàn. Nhiều lúc buồn, mệt mỏi, ốm đau, chỉ nghe thấy có học sinh đến tìm học là cụ lại khoẻ dậy".

Hiện tại cụ đang ở cùng với người con gái út Nguyễn Thị Trang. Những lúc con gái bận đi lấy hàng, cụ ra trông cửa hàng tạp hoá cho con gái và bán hàng cho người dân địa phương.

Món quà của con trai cả Nguyễn Trường Thanh tặng cụ nhân dịp cụ 90 tuổi. Hễ ở đâu mời cụ đi diễn, cụ lại mặc bộ quần áo này như niềm tự hào của cụ khi con cái biết ơn công dưỡng dục.

Nhắc đến cụ Hà Thị Cầu, cụ phấn khởi cho biết: “cụ Cầu lạ lắm, trước khi diễn bao giờ cụ cũng uống nước chè thật đặc, uống chút rượu và nhai trầu. Càng uống rượu nhiều, cụ hát càng khoẻ”.

Cụ chỉ buồn một điều, bây giờ tuổi đã cao mà Nhà nước lại chưa có chế độ gì đối với danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, đặc biệt là về những người cuối cùng như cụ đã có công bảo tồn, phát huy nghệ thuật đàn đáy, nghệ thuật ca trù.

Dù cuộc sống của " Đệ nhất danh cầm đàn đáy" còn nhiều khó khăn, nhưng cụ vẫn quyết giữ loại hình nghệ thuật độc đáo này.

Clip cụ Đẹ chơi điệu sẩm Khúc huê tình

Bài, ảnh: Đức Tuỳ/Báo Gia đình & Xã hội