Tiền bồi thường không đủ để dân tìm sinh kế mới

GĐ&XH xin giới thiệu những phân tích của nguyên Thứ trưởng Bộ TN-MT, GS - TSKH Đặng Hùng Võ.

Khiếu nại chồng chất khiếu nại

Một số liệu làm mọi người quản lý đều phải suy nghĩ, đó là lượng đơn thư khiếu kiện về đất đai chiếm tới 70% tổng lượng đơn thư khiếu kiện của dân. Trong đó, khiếu kiện về bồi thường, giải phóng mặt bằng chiếm tới 70% (tức là chiếm gần 50% tổng lượng đơn thư khiếu kiện của dân).

Theo phân loại nội dung khiếu kiện về bồi thường, giải phóng mặt bằng, 70% số trường hợp là khiếu kiện về giá đất, mà chủ yếu cho rằng giá đất nông nghiệp tính bồi thường quá thấp; 26% là khiếu kiện về việc đã bị thu hồi đất hoặc trưng dụng đất trước đây nhưng chưa được bồi thường hoặc đã được bồi thường nhưng giá đất quá thấp; 3% là khiếu kiện về việc không bố trí nơi tái định cư cho người bị thu hồi toàn bộ đất ở; 1% là khiếu kiện về tiêu cực trong thực hiện trong đó khoảng 10% có thêm nội dung là các cơ quan quản lý không thực hiện, đúng trình tự, thủ tục thu hồi đất.

Các khiếu kiện về đất đai thường rất gay gắt về mức độ và có số lượng đông người tham gia. Số liệu trên cho thấy nguyên nhân chủ yếu là giá đất không phù hợp, người nông dân hoang mang vì bị mất tư liệu sản xuất, tiền có được không thể tìm được kế sinh nhai mới và không thể ổn định cuộc sống mới. 

Đối với các đơn thư khiếu kiện về đất đai, mới có khoảng 15% đã có quyết định giải quyết cuối cùng, còn lại 85% đang giải quyết. Như vậy, việc giải quyết là rất chậm, những vụ việc tồn đọng còn rất nhiều. Những vụ việc cũ chưa giải quyết được là bao, thì những vụ việc mới phát sinh lại tăng lên theo tỷ lệ thuận với diện tích đất bị Nhà nước thu hồi. Việc giải quyết đang có nhiều nan giải, chắc chắn còn nhiều điều bất cập trong chính sách, pháp luật, đang cần tháo gỡ.

Một câu hỏi luôn được đặt ra cho người hoạch định chính sách, người quản lý và cả người dân nữa: đâu là nguyên nhân của những khiếu kiện này? Tìm nguyên nhân đúng thì giải pháp sẽ đúng, đấy là lẽ thường tình. Chỉ sai nguyên nhân của hiện tượng thì không bao giờ chữa được những “căn bệnh” nặng trong quản lý.

Hai giá đất -  một nguy cơ

Đến nay, có khá nhiều ý kiến tập trung vào tìm đâu là nguyên nhân của các khiếu kiện trong bồi thường, giải phóng mặt bằng. Thứ nhất, có ý kiến cho rằng nguyên nhân là do chúng ta đã đưa quyền sử dụng đất vào cơ chế thị trường, đất đai thuộc sở hữu toàn dân mà sao lại cho người sử dụng đất nhiều quyền đến thế. Về ý kiến này, chúng ta phải nhìn lại toàn bộ quá trình diễn biến về quan hệ đất đai ở nước ta.

Đến năm 1980, Nhà nước bắt đầu thiết lập chế độ sở hữu toàn dân về đất đai. Từ ngày bắt đầu đổi mới vào năm 1986, đất đai thuộc sở hữu tập thể được giao cho hộ gia đình, cá nhân để sử dụng ổn định lâu dài. Luật Đất đai năm 1993 đã trao cho người sử dụng đất được thực hiện 5 quyền chuyển đổi, chuyển nhượng, thừa kế, cho thuê, thế chấp đối với quyền sử dụng đất.

Tất cả những chính sách đất đai đó đã tạo nên cho nước ta một nền sản xuất hàng hóa nông nghiệp, đưa nước ta thoát khỏi tình trạng thiếu lương thực để trở thành một trong 3 nước xuất khẩu lúa gạo hàng đầu thế giới. Một đường lối đưa nước ta phát triển mạnh đến như vậy vào hồi đó, nay vẫn đang tạo thế phát triển mạnh hơn cho kinh tế nông nghiệp. Đó quyết không thể là nguyên nhân gây nhiều khiếu kiện về đất đai.

Thứ hai, có ý kiến cho rằng nguyên nhân là ở chỗ chúng ta đã xóa bỏ bao cấp về đất đai, công nhận giá đất do Nhà nước quy định phải ngang giá đất thực tế trên thị trường, làm cho người bị thu hồi đất cứ đòi hỏi mãi về quyền lợi. Về ý kiến này, cần phải thừa nhận với nhau là chúng ta đã quá chậm trong việc xóa bỏ bao cấp về đất đai, đã để thất thoát quá nhiều từ đất do cơ chế “2 giá đất” - một cơ chế tạo thuận lợi cho tham nhũng trong quản lý và đầu cơ trong sử dụng. Đổi mới kinh tế của chúng ta dựa trên nền tảng thay thế nền kinh tế bao cấp bằng nền kinh tế thị trường, nếu điều này là đúng thì xóa bỏ bao cấp về đất đai là đúng. Vậy quyết đây cũng không phải là nguyên nhân gây nhiều khiếu kiện về đất đai.

Như số liệu ở trên đã nói, nguyên nhân chủ yếu là giá đất không phù hợp, mà thực ra là tiền bồi thường không đủ để người nông dân tìm sinh kế mới.

Phương pháp định giá đất nông nghiệp của chúng ta hiện nay vẫn dựa trên nguyên tắc tính theo khả năng sinh lợi từ đất, khác với phương pháp định giá đối với đất phi nông nghiệp phù hợp với giá thực tế trên thị trường theo nguyên tắc so sánh giá. Vậy làm sao để người nông dân đủ khả năng để chuyển từ khu vực nông nghiệp sang khu vực phi nông nghiệp mà đất sản xuất đã bị thu hồi cho mục đích phi nông nghiệp?

Nguyên nhân chính là do chúng ta đang vội vã chạy theo luồng đầu tư phát triển công nghiệp và dịch vụ, thực hiện bằng mọi giá, kể cả khi biết quy hoạch hay dự án cụ thể nào đó không bảo đảm tính bền vững về xã hội và môi trường. Đáng ra, công nghiệp hóa, hiện đại hóa phải bắt đầu từ khu vực nông nghiệp và nông thôn. Đó chính là kế bền vững trong phát triển. Người nông dân bị thu hồi đất mà không thể được nhận bồi thường bằng đất, thì phải được bồi thường thỏa đáng bằng tiền theo nguyên tắc thị trường, để có thể tham gia tự đầu tư công nghiệp hóa, hiện đại hóa ngay tại quê hương mình.

 GS - TS Đặng Hùng Võ