"Thợ săn" ô nhiễm

Không phải thợ kỹ thuật nhưng đêm đêm họ vẫn phải lặn xuống những dòng sông đục ngầu hoá chất để lôi ra ánh sáng một sự thật kinh hoàng. Không phải nhà khoa học nhưng ngày ngày họ vẫn phải tiếp xúc với các loại hoá chất độc như chì, clo… để tránh cho dân cư những ẩn hoạ lâu dài. Họ là cảnh sát môi trường, những "Thợ săn ô nhiễm".

Bây giờ, mỗi khi nhắc đến Cục Cảnh sát Môi trường, người ta lại nghĩ tới vụ việc của công ty Vedan. Có lẽ đây là vụ gây ô nhiễm môi trường lớn nhất từ trước tới nay được phát hiện, xử lý. Sông Thị Vải chảy qua Đồng Nai vốn hiền hoà, bỗng trở nên ngầu đục, đầy bọt bẩn, hoa màu hai bên bờ héo úa, cằn cỗi. Từ nhiều năm trước, người dân đã gửi hàng trăm lá đơn cầu cứu nhiều nơi, nhưng mọi sự vẫn dẫm chân tại chỗ.

 

Nước thải Công ty Vedan.

 

Trung tá Trần Quang Tỏ, trưởng phòng 2 (C36), người đã nhiều tháng ròng cùng các trinh sát phá án cho biết: Chỉ đứng vài phút trên cầu cảng, sát nơi các trinh sát nghi ngờ Vedan đặt ống xả nước thải, mặt mũi ai cũng nóng bừng, đỏ rực vì hơi nước "độc" bốc lên từ lòng sông. Nhưng cái khó là cần phải có chứng cứ. Đây là một công ty lớn và làm ăn khá hiệu quả, đóng góp nhiều cho nền kinh tế không chỉ riêng tỉnh Đồng Nai, muốn họ "tâm phục, khẩu phục" là điều không dễ. Hàng chục chiến sỹ dày dạn nhất được tung vào chuyên án.

Nhiều người dân sống xung quanh kể lại, vào thời gian trước khi vụ Vedan "ầm ĩ" họ thấy xuất hiện nhiều người lạ đi đi, lại lại rất nhiều dọc con sông Thị Vải, khu vực cầu cảng... Sau nhiều ngày mật phục các anh phát hiện tại cầu cảng gần nhà máy Vedan xuất hiện những sủi bọt bất thường. Bí mật kiểm tra, các anh đã xác định được dưới làn nước sâu ấy là một ống cống rộng, được công ty chằng buộc và nguỵ trang rất kỹ bằng cọc bê tông và lưới thép.

 

Theo quy luật nhất định, ống cống này có nhiệm vụ xả nước thải ra sông theo sự điều khiển của một nhân viên duy nhất của Vedan. Lúc này, một vấn đề đặt ra là sau nhiều năm tồn tại, qua nhiều đợt kiểm tra trước đó của cơ quan chức năng mà hành vi xả thẳng nước thải nguy hại của Vedan ra sông Thị Vải vẫn không bị phát hiện, phải chăng có uẩn khúc?

Dưới sự chỉ huy trực tiếp của Đại tá, Phó Cục trưởng Lương Minh Thảo, ban chuyên án đã suy tính: Phải làm sao nắm được thật chắc, thật rõ những "mù mờ" phía sau câu chuyện nước thải của Vedan. Chiến dịch "xâm nhập" được thực hiện một cách táo bạo và kỹ lưỡng bởi Vedan bố trí hệ thống bảo vệ rất nghiêm ngặt. Để vào được nhà máy chỉ có ba con đường, trong đó một đường dành cho công nhân vào làm việc đã có xe đưa đón, một đường dành cho xe bốc, xếp hàng và một cổng ra. Công ty bố trí nhiều lớp bảo vệ được trang bị hiện đại kèm hệ thống thiết bị an ninh tối tân nên việc một người lạ lọt vào là điều không dễ.

 

Cho đến giờ, khi mọi chuyện đã rõ ràng, bản thân Vedan cũng chưa thể lý giải tại sao cơ quan công an lại nắm chắc những hành vi phạm pháp của họ đến vậy. Thời gian này, kết hợp nhiều biện pháp, trong đó có lần các trinh sát phải trực tiếp "sống chung với ô nhiễm" khi chui vào các ống cống hoặc lần mò dưới làn nước đục ngầu, đi len vào gầm cầu cảng để xác định chính xác vị trí mà Vedan đặt hệ thống xả thải.

 

Các trinh sát cũng nắm được từ nhiều năm nay có một con tàu cũ luôn đỗ tưởng như vô tình trên mặt sông Thị Vải. Khi vào cuộc, các trinh sát mới phát hiện đó là con tàu do Vedan bố trí để ngụy trang vị trí sủi nước thải, người dân có đi lại trên sông cũng không thể phát hiện.

Phía trong nhà máy, Vedan thiết kế van, ống hút, bảng điện điều khiển rất tinh vi, có nơi ghi công khai là bơm nước thải, nhưng khi bật công tắc thì đường ống không vận hành. Hệ thống xả thải được đặt trong khu vực bao quanh bằng rào thép B40, được bảo vệ cẩn thận tới mức, bên trên hai máy bơm bố trí một tủ điện và một máy bơm hỏng để giả làm hệ thống bơm nước từ sông lên.

 

Tất cả những hệ thống đường ống chằng chịt như mạng nhện này được điều khiển duy nhất bởi một người và tất cả đặt ở chế độ tự động. Nếu có đoàn kiểm tra, chỉ cần một động tác ấn nút, toàn bộ hệ thống sẽ đảo ngược nhờ các máy bơm hai chiều và xả nước thải "đạt tiêu chuẩn".

 

Nhưng khi đoàn kiểm tra đi khỏi, người phụ trách kỹ thuật lại ấn nút, lập tức các van tự mở và dòng nước thải ô nhiễm mới được đổ ra sông Thị Vải. Vậy mà cuối cùng, người điều khiển hệ thống được thiết kế tinh vi này cũng không thể qua mặt được lực lượng chức năng do các cán bộ C36 chỉ đúng bồn chứa nước thải và yêu cầu xả đúng quy trình...

 

Trung tá Trần Quang Tỏ, Trưởng phòng 2 trầm ngâm: Môi trường là một khái niệm rộng, không chỉ đơn giản là không khí, nguồn nước, cây cối mà chúng tôi còn phải "thò mũi" vào lĩnh vực rác thải công nghiệp, vệ sinh an toàn thực phẩm, chống buôn bán động vật hoang dã...

 

Cục C36 bắt một vụ buôn bán động vật hoang dã.

 

Khi thành lập, quân số cả Cục chỉ vài chục người, lĩnh vực phụ trách lại rất mới, rất rộng nên anh em gặp nhiều bỡ ngỡ. Cảnh sát môi trường không chỉ đơn giản là nghiệp vụ về ngành được đào tạo trong trường mà còn phải có kiến thức về khoa học tự nhiên, sinh hoá... Đó là cái thiếu mà cho đến giờ vẫn phải bổ sung.

 

Như vụ phát hiện sản xuất ắc quy chì gây ô nhiễm nghiêm trọng tại xã Đông Mỹ (Thanh Trì - Hà Nội) vào những tháng cuối năm 2007 chẳng hạn. Khi đó, Cục Cảnh sát Môi trường mới được thành lập, anh em cán bộ chiến sỹ phần lớn chuyển từ các đơn vị nghiệp vụ khác về, lúc bắt tay vào việc đều bỡ ngỡ. Một kế hoạch trinh sát dày công được xác lập.

 

Ban đầu, các trinh sát C36 phát hiện Công ty TNHH CENE thường xuyên nấu chì rồi đổ thẳng nước thải xuống các kênh, ao trong thôn mà chủ yếu là tại ao Xóc Chợ. Bằng quan sát mắt thường, các trinh sát nhận thấy nước ao sau một thời gian đã đổi màu, thực vật chết hàng loạt. Đó là chưa kể, những chất độc hại từ nước thải do công ty CENE đổ ra còn ngấm xuống đất khiến giếng nước khoan của nhiều hộ dân xung quanh bị ô nhiễm nặng.

 

Năm 2008, Cục Cảnh sát Môi trường đã phát hiện 998 vụ với 1424 tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường.   Trong đó, tập trung ở các hành vi gây ô nhiễm đất, nguồn nước, khí thải, vi phạm các quy định về an toàn thực phẩm làm lây lan dịch bệnh cho người, động vật...   C36 đã chuyển cơ quan điều tra thụ lý 18 vụ với 30 đối tượng có dấu hiệu phạm pháp về bảo vệ môi trường, đồng thời phối hợp xử phạt hành chính và truy thu 135 tỷ đồng phí môi trường.

Lúc tiến hành kiểm tra cơ sở này, các chiến sỹ giật mình bởi với dung dịch độc hại axít lỏng cấm kinh doanh nhưng tại đây người ta vẫn dùng gáo để múc mà không hề có bất cứ phương tiện bảo vệ nào. Trước mức độ nguy hại của hoạt động sản xuất trên, lãnh đạo Cục C36 kiên quyết di dời xưởng sản xuất chì này ra khỏi khu đông dân cư.

 

Cho đến giờ, với mỗi trinh sát từng tham gia vụ việc đều giữ trong mình một cảm giác khó tả, đó là sau khi phá án, người dân đã ùa đến để bày tỏ lòng biết ơn. Thượng uý Nguyễn Trọng Toán, một thành viên tham gia vụ án  hồ hởi: Đó là cảm giác tuyệt vời nhất mà anh từng được trải qua trong cuộc đời làm công an của mình.

Đại tá Nguyễn Xuân Lý, Cục trưởng Cục Cảnh sát Môi trường băn khoăn: Hiện cả C36 mới có 15% đến 20% số cán bộ chiến sỹ được đào tạo bài bản về môi trường, đó là chưa kể đây là lĩnh vực cần phải đầu tư nhiều thiết bị, phương tiện hiện đại. Trên thực tế, việc đầu tư này khá nhỏ giọt, vì thế khi tác nghiệp anh em gặp nhiều khó khăn. Nhưng lĩnh vực môi trường thì phải làm hết mình vì cái chung và để người dân tự bảo vệ mình cũng như nâng cao ý thức trách nhiệm của tổ chức, cá nhân liên quan.

Niềm vui nhỏ của các anh đã có, còn băn khoăn lớn này chắc vẫn phải chờ!