Thách thức nảy sinh từ thành tựu

“Những xu hướng biến đổi dân số ở Việt Nam” là cuốn sách đầu tiên đưa ra một cách hệ thống và toàn diện những xu hướng biến đổi dân số ở nước ta, kinh nghiệm thế giới và bài học của Việt Nam trong lĩnh vực KHHGĐ, dựa trên những lập luận logic và phân tích sâu sắc số liệu thống kê trong suốt 3 thập kỷ qua. Qua cuốn sách, người đọc càng nhận thấy rõ vai trò của công tác DS/KHHGĐ đối với việc phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Những thách thức mới đang dần lộ rõ

Trong 14 xu hướng biến đổi của dân số Việt Nam, theo ông, xu hướng nào có tính chất quyết định?

- Mỗi xu hướng biến đổi của dân số có một ý nghĩa, vai trò riêng, tác động riêng nhưng tôi cho rằng, xu hướng giảm sinh và giữ vững xu hướng giảm sinh có ý nghĩa quan trọng nhất.

Bởi giữ vững mức sinh thay thế sẽ tác động tới cả quy mô, cơ cấu, phân bố, chất lượng dân số và rộng hơn nữa, tác động đến toàn bộ quá trình phát triển của đất nước, chất lượng cuộc sống của từng người, từng gia đình, từng nhóm xã hội, nhất là phụ nữ, trẻ em và cả xã hội nói chung. Vì vậy, rất cần nâng cao chất lượng dịch vụ KHHGĐ để giữ vững mức sinh thay thế.

Có những kinh nghiệm nào được rút ra từ những vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh, mật độ dân số cao, mức giảm sinh thiếu bền vững... thưa ông?

- Tôi muốn gửi tới độc giả nhiều thông điệp: Thứ nhất, quy mô dân số nước ta đã rất lớn, mật độ dân số đã rất cao. Điều này không chỉ cấp bách về mặt giữ vững mức độ KHHGĐ như hiện nay mà còn cả về sử dụng đất đai thế  nào cho hiệu quả.

Thứ hai, Việt Nam đã đạt mức sinh thay thế. Đây là thành tựu tuyệt vời của chúng ta. Kết quả này chắc chắn tác động lớn đến sự phát triển của đất nước. Đồng thời có nhiều bài học kinh nghiệm quý giá có thể rút ra từ thành công này.

Tôi đã tổng kết thành 10 bài học kinh nghiệm và muốn chia sẻ cùng các nước, nhất là các nước đang phát triển. Tuy nhiên, tôi cũng muốn cảnh báo về tình trạng mức sinh còn cao ở các tỉnh Tây Bắc, Bắc Trung bộ, Tây Nguyên, do đó, khó đạt được mục tiêu của Chiến lược Dân số giai đoạn 2001- 2010 đối với vùng sâu, vùng xa.

Thành tựu giảm sinh thiếu bền vững nếu không chú ý đến việc cung cấp đầy đủ, kịp thời phương tiện, dịch vụ tránh thai cho hàng chục triệu cặp vợ chồng có nhu cầu.

Thứ ba, bên cạnh tin vui “cơ cấu dân số vàng” thì tôi cũng cảnh báo những thách thức đang dần lộ rõ đó là già hoá dân số, mất cân bằng giới tính ở trẻ sơ sinh, những nguy cơ đối với sức khỏe sinh sản vị thành niên và tính “dễ vỡ” của gia đình hiện nay.

Tóm lại là, chúng ta không nên say sưa với thành tựu vì chính thành tựu đang làm nảy sinh những thách thức mới cũng rất gay gắt và rất khó giải quyết.

Nếu không đẩy mạnh, thành công cũ có thể bị đổ vỡ

Cuốn sách ra đời đúng lúc bộ máy tổ chức quản lý nhà nước về dân số có nhiều thay đổi. Ông có chọn thời điểm xuất bản cuốn sách này không?

- Tôi luôn tâm niệm rằng, muốn có chính sách dân số phù hợp, hiệu quả thì phải nắm bắt kịp thời, chính xác và đầy đủ tình hình dân số của cả nước, của từng vùng, thậm chí từng tỉnh.

Vì vậy, nhiều năm qua tôi đã thu thập, xử lý và phân tích thông tin nhằm phát hiện những xu hướng biến đổi dân số ở Việt Nam để góp phần vào việc xây dựng cơ sở thực tiễn và khoa học cho việc hoạch định chính sách.

Khi tôi nhận thấy những hiểu biết về chủ đề trên tương đối hệ thống và hoàn chỉnh thì cuốn sách ra đời. Tôi không lựa chọn thời điểm, nhưng cuốn sách “trình làng” đúng dịp bộ máy tổ chức quản lý nhà nước về dân số có thay đổi lớn nên theo tôi cũng là một cái may.

Cuốn sách có thể cảnh tỉnh đúng lúc các nhà quản lý rằng: Thành công lớn cũng làm nảy sinh những thách thức mới. Nếu Chương trình DS/KHHGĐ không được tiếp nối và đẩy mạnh thì những thành công cũ có thể bị đổ vỡ, những thách thức mới sẽ khó được giải quyết.

Được biết, ông đã bỏ tiền túi ra xuất bản cuốn sách này. Ông có đặt mục đích kiếm lợi nhuận từ cuốn sách này không?

- Đối với tôi, cái lãi lớn nhất và cũng là mục đích của cuốn sách là góp phần cung cấp luận cứ khoa học, thực tiễn và gợi ý giải pháp cho các nhà hoạch định chính sách, các nhà quản lý và chia sẻ thông tin, kiến thức về dân số với các bạn đồng nghiệp.

Người ta thường nghĩ dân số là một vấn đề khô khan, nhưng ông viết khá sinh động: “Như vậy, để giảm mức sinh không chỉ nâng cao trình độ phát triển mà còn đẩy mạnh chương trình KHHGĐ. Điều này cần thiết như vỗ tay cần có hai bàn tay (bàn tay phát triển và bàn tay chính sách)”. Viết hay về dân số không phải dễ, ông có bí quyết gì không?

- Tôi không dám nhận mình đã viết hay về dân số, do đó, chưa thể nói kinh nghiệm viết hay. Tôi mới chỉ nghĩ rằng, để viết hay về bất kỳ một vấn đề nào, trước hết cũng phải có đam mê và tâm huyết, sau nữa là hiểu kỹ và nắm chắc vấn đề đó.

Cuối cùng là một chút năng khiếu văn chương, ít nhất cũng đủ để diễn tả rõ những điều mình định nói. Tôi không cho rằng chủ đề dân số khô khan, vì dân số đề cập những vấn đề lay động tình cảm mãnh liệt nhất của con người, “sinh, chết, kết, ly, đi, đến” thì làm sao gọi là “khô khan” được.

Cảm ơn ông, chúc ông thành công.

Hạnh Quỳnh (thực hiện)