Pho tượng đá ngàn tuổi ngoài đảo khơi

Người dân địa phương không biết chùa được xây dựng từ khi nào, chỉ biết nó đã tồn tại ở đây từ rất lâu. Hiện trong gian chính điện đang thờ pho tượng một Tu sĩ Hời (Chăm), toàn thân được tạc bằng đá màu đen rất lạ. Pho tượng cổ cho ta một cảm giác kỳ bí, lạ lẫm và thiêng liêng, khi đến gần và chiêm ngưỡng.

Cổ tượng bị “lãng quên”

Từ trung tâm xã bán đảo Nhơn Hải, chúng tôi cùng Bí thư Đăng Thanh Dũng thuê một chiếc ghe máy nhỏ để ra đảo Hải Giang – nơi có ngôi chùa cổ Linh Phong và pho tượng  ngàn tuổi. Phải mất đến 30 phút chạy thuyền máy, dãy núi Phương Mai hiện ra cao lừng lững. Con thuyền nhỏ luồn lách giữa các khối đá ngầm trên biển, vượt qua “Mũi Yến” mất chừng 15 phút, ốc đảo  mới hiện ra.

Đó là làng chài Hải Giang – anh ngư dân trẻ cho biết. Hải Giang hiện là một đơn vị hành chính cấp thôn, trực thuộc xã bán đảo Nhơn Hải. Dân cư làng chài quanh năm sống cách biệt với TP. Quy Nhơn vì giao thông cách trở. Trên đảo tuyệt nhiên không thấy bất cứ một phương tiện giao thông đường bộ nào, kể cả... xe đạp!

Bí thư xã Nhơn Hải cho biết, toàn thôn Hải Giang hiện có cả thảy 125 hộ gia đình, với khoảng 496 nhân khẩu. Trên đảo chỉ có hơn trăm nóc nhà, hầu hết là nhà cấp 4 nằm dọc theo cồn cát ven biển, sau lưng là dãy núi Phương Mai phía còn lại hướng ra biển lớn. Địa thế tạo ra một thung lũng bao bọc làng chài nhỏ ở phía dưới.

Người dân trên đảo rất hiếu khách, nghe chúng tôi hỏi đường lên “chùa Phật lồi” ai cũng nhiệt tình hướng dẫn. thậm chí một số thanh thiếu niên đang chơi đùa cũng bỏ dở cuộc vui người thì dẫn đường cho chúng tôi, người lại chạy đi tìm ông cụ giữ chìa khóa chùa.

Khi tiếp cận ngôi chùa, cảm giác đầu tiên là sự hoang phế của một nơi được gọi là Linh Phong cổ tự. Thấy vẻ thắc mắc của tôi, anh Đặng Thanh Dũng - Bí thư Đảng ủy xã Nhơn Hải cho biết, pho tượng Chăm đã có mặt từ rất lâu ở chùa ở Hải Giang. Dù cách thành phố Quy Nhơn - Trung tâm văn hóa, của tỉnh Bình Định chỉ khoảng dăm ba hải lý theo đường biển, thế nhưng không hiểu sao ngành Văn hóa lại ít quan tâm đến việc đầu tư, giữ gìn, tôn tạo pho tượng cổ ngàn năm này...

Trong chùa không có sư sãi. Người dân trong thôn từ nhiều năm nay đã giao phó cho ông Đoàn Nghiệp (65 tuổi), chuyên lo việc hương khói, lễ lạt. Ông cũng là người duy nhất ở trong thôn giữ chìa khóa Chùa. Vì vậy, ai muốn lên chùa Linh Phong cúng bái, thăm pho tượng phật tu sĩ linh thiêng này đều phải gặp ông, nhờ  dẫn đường và mở khóa.

Ông Đoàn Nghiệp, người giữ chùa Phật lồi

Những chuyện lạ về pho tượng Chăm cổ

Nhiều người dân mà chúng tôi tiếp xúc và trò chuyện, đều kể lại rất giống nhau về 2 sự kiện đáng tiếc đã xảy đến với pho tượng Tu sĩ trong chùa Linh Phong.

Chuyện thứ nhất xảy ra vào năm 1999, tại đảo Hải Giang xuất hiện một nhóm người lạ ở Quy Nhơn sang săn tìm đồng đen. Một đêm, cả bọn lẻn vào chùa, phá khóa gian thờ chính điện – nơi có pho tượng phật lồi, định đưa pho tượng về Quy Nhơn để tiêu thụ. Nhưng chỉ di chuyển được vài mét, rồi không tài nào khiêng được nữa. Pho tượng Chăm nhỏ bé trở nên rất nặng. Bọn trộm đã nhẫn tâm dùng búa chặt đứt đầu tượng để xem phía bên trong có  đồng đen hay không. Sau khi thấy tượng chỉ làm bằng đá đen, bọn chúng thất vọng bỏ đi.

Câu chuyện thứ 2 là vào năm 1945, khi phát xít Nhật thất bại trong chiến tranh thế giới thứ 2, ở Việt Nam chúng cũng chuẩn bị rút quân về nước. Tại Quy Nhơn lúc ấy có một viên sĩ quan, phát hiện tại chùa Linh Sơn – đảo Hải Giang có một tượng phật màu đen rất kì lạ. Hắn liền dẫn theo một toán lính đi thuyền sang, rồi lên chùa Linh Phong định mang bức tượng tu sĩ về Nhật để nghiên cứu. Bức tượng bỗng trở nên nặng một cách kỳ lạ, không thể di chuyển được(!). Viên sĩ quan Nhật rất tức giận, la hét, sau đó tuốt kiếm chém đứt một phần chiếc mũi của pho tượng rồi đành về không. Hiện nay vết chém ấy vẫn còn dấu tích. Còn vết chặt đầu tượng tu sĩ của bọn đạo tặc, sau đó đã được dân làng chài Hải Giang tìm cách nối lại để tiếp tục thờ cúng cho đến tận hôm nay.

Bí mật pho tượng Chăm cổ

Theo mô tả của các nhà khảo cổ, đây là một bức tượng Chăm rất xưa được tạc bằng đá núi. Tượng có chiều cao 0,82m, rộng 0,46m. Các nghệ nhân Chămpa thể hiện dưới dạng một tu sĩ ngồi trong tư thế Thiền, khuôn mặt trầm tư, tay trái đặt lên đùi, tay phải cầm tràng hạt, mình trần, thân chỉ đeo một mảnh vải vắt chéo qua vai trái. Trên lưng pho tượng có một dây thắt lưng bằng kim loại. Vị tu sĩ ngồi trong tư thế nhìn thẳng, khuôn mặt trái xoan, cằm nhọn và bộ ria mép rất dày. Trên đầu tượng đội một chiếc mũ trụ cao, phía trước mũ có ghi một câu thần chú bằng chữ Chăm cổ. Ở chính giữa trán bức tượng có 3 vạch ngang nằm song song. Tay vị tu sĩ đeo một chiếc vòng hình tròn.

11 dòng chữ bí hiểm sau lưng tượng tu sĩ

Tượng cổ được gắn chặt với một tấm bia đá ở phía sau lưng, trên tấm bia nầy có khắc một bài kí với 11 dòng chữ bằng tiếng Chămpa cổ, cho đến nay chưa có nhà nghiên cứu nào giải mã được các dòng chữ bí ẩn nói trên. Cũng theo các nhà nghiên cứu, thì đây là một pho tượng mang phong cách Chăm muộn, còn sót lại và duy nhất được phát hiện ở khu vực miền Trung Việt Nam.

Theo tài liệu khảo cổ ở Bình Định, nguồn gốc pho tượng phật lồi ở chùa Linh Phong được phát hiện bởi một số ngư dân ở trên đảo trong lúc canh tác trên núi Phương Mai. Pho tượng kì lạ nằm sâu dưới lòng đất được người dân đào lên hiến cho nhà chùa. Người dân Nhơn Hải từ khi có được pho tượng kì lạ, đã dần đặt thêm tên chùa Linh Phong là chùa “Phật lồi”. Người dân quan niệm tượng phật đào được từ dưới lòng đất thường rất linh thiêng (!), vì vậy pho tượng tu sĩ lạ bằng đá ở chùa Linh Phong đã làm tăng thêm sự thiêng liêng của ngôi cổ tự trên núi đảo Hải Giang...

Đất võ Bình Định hiện còn lưu dấu tích của một nền văn minh cổ. Những cuộc khai quật tự phát của cư dân địa phương và của các cơ quan văn hóa, bảo tàng trong hàng chục năm nay đã phát hiện nhiều di vật Chăm cổ. Cư dân địa phương trong lúc canh tác đã tình cờ tìm thấy những buồng cau, lá trầu và những vật dụng thờ cúng bằng vàng “Hời”. Nhiều tượng Chăm cổ có hình voi, bò, rắn, thủy quái... nằm sâu dưới lòng đất từ hàng ngàn năm, đã được khai quật trong thời gian gần đây.

Ở Bình Định hiện có nhiều phế tích của tháp Chàm như giếng cổ hình vuông; rắn Naga; trụ văn bia; tượng thần điểu Garuđa; phù điêu Lăng Ông; khu mộ cổ, tượng tu sĩ, có lẽ bức tượng lạ tại thôn Hải Giang – xã Nhơn Hải, thành phố Quy Nhơn cũng là một trong những di sản văn hóa Chăm độc đáo được người dân phát hiện từ lâu. Tuy vậy, để hiểu hơn về những di sản cổ đại có một không hai này, có lẽ cần thêm nhiều thời gian và công sức của các nhà nghiên cứu tìm hiểu. Điều cần làm trước mắt là tạo các điều kiện tốt nhất để bảo vệ và tôn tạo những di sản quý hiếm ấy.

Nguyễn Tấn Tuấn