Oan được bồi thường, sai chưa bàn đến

Thừa uỷ quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường cho biết, các văn bản pháp luật hiện hành về bồi thường thiệt hại cho thấy lĩnh vực này còn nhiều bất cập, chưa đầy đủ, thiếu tính đồng bộ, thiếu tính khả thi. Do vậy, việc ban hành Luật Bồi thường Nhà nước là cần thiết để khắc phục những hạn chế trên.

Nhiều ý kiến tỏ ra băn khoăn khi trong Dự luật này quy định “giao cho Bộ Tư pháp là cơ quan giúp Chính phủ thống nhất quản lý lĩnh vực bồi thường Nhà nước” bởi Bộ Tư pháp là cơ quan được giao soạn thảo luật này. Theo phản biện của Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Quốc hội Lê Thị Thu Ba, nếu “phán quyết” của Bộ Tư pháp sai trong việc thực hiện bồi thường thì ai “xử” Bộ Tư pháp? “Vì thế, việc Bộ này là cơ quan đứng ra chịu trách nhiệm về bồi thường là chưa hợp lý”.

Không đồng tình với quan điểm của cơ quan soạn thảo khi cho rằng, trong trường hợp nào đó thì các bản án, quyết định sai sẽ không được bồi thường, bà Thu Ba phân tích: “Với một bản án dân sự bị huỷ, cải, sửa, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân thì sao lại không bồi thường? Bên cạnh đó, việc chứng minh hành vi trái pháp luật của công chức gây ra là trách nhiệm của Nhà nước, không phải nghĩa vụ của công dân. Quy định như vậy là chưa hợp lý”.

Đồng tình với quan điểm trên, Trưởng ban Dân nguyện Trần Thế Vượng tiếp tục: “Với các bản án dân sự của toà sơ, phúc thẩm sau khi có hiệu lực pháp luật lại bị một bản án cao hơn là tái thẩm hoặc giám đốc thẩm huỷ, sửa thì chúng ta phải bảo vệ quyền lợi cho người thứ ba và xử lý vấn đề bồi thường lúc này như thế nào?”. Ông Vượng đưa ra ví dụ, một bản án có hiệu lực tuyên ông A là chủ hợp pháp một căn nhà, sau đó ông A bán căn nhà đó cho người khác. Bản án giám đốc thẩm lại tuyên ông B mới là chủ hợp pháp căn nhà đó. Vậy giải quyết thế nào? Trước đây chúng ta đã mắc rất nhiều trường hợp như vậy, không thể bỏ rơi quyền lợi của người thứ ba đã mua căn nhà đó, dự luật đã tính đến điều này chưa?

Ông Vượng đồng tình với Dự luật là không bồi thường trong lĩnh vực “lập quy”. “Không nên đặt quy định phải bồi thường thiệt hại với các văn bản lập pháp, lập quy vào Dự thảo. Ví dụ Quốc hội thông qua một văn bản sai mà bắt cả gần 500 đại biểu bồi thường thì sao được, chúng ta có thể sửa sai bằng văn bản khác”, ông Vượng nêu quan điểm.

Ông Vượng đặt ra một “thực tiễn pháp luật” làm nhiều đại biểu đau đầu. Theo đó, việc “áp dụng pháp luật sai” của cơ quan tố tụng với cá nhân, tổ chức có được bồi thường hay không? “Một người phạm tội, đúng ra mức án chỉ 2 năm tù nhưng do áp dụng pháp luật sai, nhận thức không đúng của cơ quan tố tụng, người đó bị tuyên án lên mức 7 năm tù và đã thi hành án phạt tù xong, nay phát hiện lỗi này thì có được bồi thường hay không? Hay một người bị quy kết 3 tội danh khác nhau, kết luận cuối cùng anh ta chỉ phạm có một tội danh, vậy anh ta có được bồi thường về hai tội danh đã bị quy oan không?” ông Vượng đặt vấn đề. Và, câu hỏi của ông Vượng vẫn chưa có lời giải đáp.

Một vấn đề khác mà nhiều đại biểu lưu ý là, bên cạnh việc Dự luật có tác dụng nâng cao trách nhiệm của cán bộ, công chức khi thi hành công vụ thì cũng tránh việc làm “chùn tay” các cơ quan, công chức nhà nước. Đặc biệt là trong lĩnh vực tố tụng hình sự dẫn đến bỏ lọt tội phạm hay né tránh để “an toàn”.

Đánh giá về dự luật này, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu nhìn nhận: Dự Luật được soạn thảo trên nguyên tắc “con dại cái mang”. Nhà nước sẽ bồi thường cho cán bộ công chức gây ra thiệt hại trong quá trình thực thi công vụ, bởi Nhà nước đã tuyển dụng, bổ nhiệm anh ta vào vị trí đó. Còn về việc cán bộ đó phải bồi hoàn, ông Lưu cho rằng, cần căn cứ vào tính chất, động cơ của sự việc để yêu cầu công chức đó bồi hoàn bao nhiêu. Dự luật phải đảm bảo được trình tự, thủ tục rất cụ thể để tránh ban hành xong mà việc thực thi, áp dụng thành đánh đố người dân.

Tuy nhiên, một vấn đề được Phó Chủ tịch Uông Chu Lưu kết luận: “Việc bồi thường do hành vi trái pháp luật trong thi hành công vụ của công chức hay áp dụng pháp luật không đúng, vẫn chỉ dừng ở việc bồi thường cho các trường hợp bị oan mà thôi”.

Như vậy, Dự luật vẫn chưa tính đến chuyện mở rộng phạm vi điều chỉnh việc bồi thường cho những trường hợp bị làm sai.

Hồng Sơn