Nơi dòng điện không "sáng"

Tôi ngược lên Trường Sơn trong những ngày cuối mùa mưa lũ, vật vã gần cả ngày đường mới "chạm" đến tuyến đường Hồ Chí Minh tại huyện Đông Giang, Quảng Nam - nơi mà mùa nắng chúng tôi có thể đến đây chỉ sau 2 giờ đồng hồ kể từ Đà Nẵng.

 

Thế nhưng cũng nhờ vượt qua sạt lở, tắc đường, có bạc mặt hứng gió mưa dập vùi như vậy thì mới "sờ mó" được cái khổ nhọc thực sự mà người miền núi phải gánh chịu hàng năm.

 

Con đường đến làng tái định cư Pache Palanh, xã Mà Cooi, huyện Đông Giang giờ rậm khuất trong cây bụi sũng nước. Hơn 300 hộ dân vốn ở rải rác dưới khu vực lòng hồ thuỷ điện A Vương giờ quy tụ san sát với nhau như một khu phố mới.

 

Cơ sở hạ tầng được đầu tư tại đây tương đối đồng bộ, song sự quạnh quẽ không thể giấu được trước những nẻo đường loang lổ vết sạt đổ, hư hỏng, cỏ cây thiếu sức sống, những căn nhà bỏ hoang...

 

Cái lạnh buốt của sương đêm miền núi khiến chúng tôi không sao ngủ được. Già Arât Bốn - thôn A Giang đã phải chất mấy cây củi khô, đốt đống lửa lên giữa nhà để chúng tôi sưởi ấm. Và câu chuyện buồn ở làng mới Cơ Tu này cứ dài ra như mưa dầm miền Trung đang rả rích mãi ngoài kia.

 

Công trình thủy điện Zà Hung trên dòng A Vương.

 

Ông Arât Bốn nói: "Nếu như cuối năm 2006, làng tái định cư Pache Palanh vui như hội, bởi gần 1.000 hộ dân về nhà mới, lại rủng rẻng tiền đền bù. Ai ai cũng hớn hở bởi nhà mới, xe mới, ti vi mới... và những cuộc nhậu nhẹt cũng mới so với trước, thì nay ngược lại. Những ngày tháng 'huy hoàng' ấy rồi chóng vánh qua mau, 'miệng ăn núi lở', tiền đền bù dần hết sau thời gian ngắn, trong khi đó việc sản xuất, thu nhập lại kéo dài nhiều năm. Đất nơi tái định cư vừa khô cằn, thiếu nước, vừa không đủ để cho đồng bào sản xuất. Bởi vậy, đã có nhiều người bỏ nhà để về làng cũ hoặc vào sâu trong rừng để canh tác. Chỉ riêng thôn A Giang, làng tái định cư Pache Palanh đã có đến 20 hộ dân bỏ hoang nhà, về làng cũ để mót đất chưa ngập nước, sản xuất".

 

Già Alăng Rô của làng A Giang cho biết: "Hết tiền đền bù, gạo trợ cấp cũng không còn nữa, lũ làng phải vô sâu rừng hoặc về làng cũ mà sản xuất mới có ăn. Lúc đầu thì chỉ những người lớn tuổi, nhưng giờ thì thanh niên cũng phải đi theo".

 

Cả chục ngôi nhà tái định cư bị bỏ hoang cho cỏ dại "tấn công".

 

Trưởng ban mặt trận thôn A Giang, Arât Bốn tỉ mỉ thống kê tên, tuổi, số nhà của ngót 20 hộ bỏ về làng cũ làm rẫy. Ông nói: "Khi giải toả, Ban quản lý dự án hứa cấp mỗi hộ 1,2 - 1,5 ha đất rẫy, 0,35 ha lúa nước, nhưng sau đó mỗi hộ chỉ có 0,8 ha đất rẫy, 0,09 ha lúa. Thiếu đất đã khó khăn, nhưng đáng nói hơn là chất lượng đất không đảm bảo, thiếu nước tưới. Trồng chuối chỉ lấy được lá, trồng sắn không ra củ mà chỉ trổ hoa. Nhiều nhà ở bị xuống cấp, nứt tường".

 

Xung quanh làng mới thì sạt lở, nhiều nhà chênh vênh bên bờ vực. Lối quy hoạch, kiến trúc làng Cơ Tu miền núi nhưng lại thực hiện theo kiểu áp đặt đã không hiệu quả đối với đồng bào. Vẫn biết, ý định của nhà đầu tư, đơn vị quy hoạch là rất tốt, họ muốn đồng bào ở quây quần gần nhau, như vậy việc xây dựng cơ sở hạ tầng điện, nước, trường, trạm... sẽ đủ đầy.

 

Tuy nhiên, cái mà bà con cần hơn, cần trước mắt là cái ăn, cái mặc, giống cây trồng, con vật nuôi và đất ruộng để sản xuất chứ không phải là những con đường nhựa phẳng lì, những bóng đèn trơ buồn trong thiếu đói. Đặc biệt hệ thống nước sinh hoạt bị tắt hẳn, mùa khô, người dân phải đi bộ nửa tiếng đồng hồ để cõng nước suối.

Arât Bốn bên cây chuối không ra quả ở khu tái định cư Pache Palanh của Thuỷ điện A Vương.

Trong một lần trao đổi với chúng tôi về vấn đề này, Phó chủ tịch phụ trách kinh tế huyện Đông Giang, ông Đỗ Tài than: "Bây giờ nhân sự của Ban tái định cư thuỷ điện A Vương đã giải tán, nhiều cán bộ chuyển công tác, song hậu quả thì vẫn còn dai dẳng khiến địa phương đau đầu".

 

Ông Tài thừa nhận đất sản xuất đến nay vẫn chưa cấp đủ cho dân. Việc san ủi mới đất rẫy để chia cho các hộ tái định cư là không hợp lý. Ban Quản lý dự án thuỷ điện 3, đại diện nhà đầu tư (EVN) đã chi thêm gần 10 tỉ đồng để khắc phục sạt lở, hư hỏng tại các khu tái định cư sau mùa mưa bão năm 2006, nhưng mùa mưa năm sau lại tái diễn và việc chi tiền khắc phục thì không thể cứ duy trì mãi.

 

Đất sản xuất kém chất lượng thì khó khắc phục được. Hiện gạo trợ cấp cho dân đã hết hạn từ lâu, nhưng UBND huyện kiến nghị tỉnh tiếp tục cứu trợ cho dân.

 

Hàng chục căn nhà ở Tà Rèn, A Dớ, A Giang của làng tái định cư Pache Palanh đóng cửa, bỏ hoang, cỏ mọc đến tận chân cầu thang. Ông Briu Đờ buồn thiu: "Ở làng giờ toàn là người già, kẻ đau ốm, người mạnh khoẻ, thanh niên đã đi làm ăn xa".

 

Kẻ về làng cũ, người phá rừng mới tận Cà Dăng, giáp xã Đại Lãnh, huyện Đại Lộc để làm rẫy. Có người ở lại luôn Duôn (lán trại ở rẫy, vừa là nơi chứa lương thực của người Cơ Tu). Nhà có cha mẹ già, con nhỏ ở làng thì mỗi tháng về làng một lần.

 

Tuy vậy, giải pháp an cư, ổn định sản xuất cho dân tái định thuỷ điện A Vương vẫn còn bỏ ngỏ. Nói như ông Đỗ Tài, Phó chủ tịch UBND huyện Đông Giang, sau khi đề nghị tỉnh tiếp tục hỗ trợ gạo đợt này, UBND huyện... tiếp tục đề nghị tỉnh kéo dài thêm thời gian hỗ trợ gạo cho đồng bào thêm vài năm nữa...

 

Dù tốn gần 10 tỉ đồng khắc phục, nhưng sạt lở vẫn là vấn nạn tại các khu tái định cư thuỷ điện A Vương. (Ảnh: Hàn Phong)

 

Dọc đường về, chúng tôi bị tắc đường nhiều lần ở đường nhánh ĐT 604- tuyến nối QL1A lên đường Hồ Chí Minh từ Đà Nẵng - mà nguyên nhân là do những xe siêu trường siêu trọng, chở thiết bị cho các dự án thuỷ điện Zà Hung, Sông Vàng... bị trượt dốc, chết máy. N

 

ỗi lo cũ chợt ập đến. Rồi đây sẽ còn nhiều làng tái định cư khác sẽ rơi vào cảnh khốn khó tương tự làng Pache Palanh ở Mà Cooi. Chỉ riêng Quảng Nam, hiện đã có trên 30 dự án thuỷ điện lớn nhỏ, khắp nơi sông suối bị chặn dòng, đắp đập, núi đồi bị bạt ủi, làng mạc di dời, song kinh nghiệm để tái định cư hiệu quả cho đồng bào vùng lòng hồ gần như không có được mấy.

 

Người dân vùng thuỷ điện lại lặng lẽ hy sinh, lại tự kiếm tìm cho mình một mảnh đất sống mới, hoặc lại đợi chờ những đợt hỗ trợ gạo cho cuộc sống hàng ngày của mình.

 

Hàn Phong