Hà Nội mở rộng dưới góc độ kinh tế nhân khẩu học

Đặc biệt là chúng ta sắp kỷ niệm kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long. Trong bài viết này, chúng tôi xin góp thêm một cách nhìn nhận từ góc độ kinh tế nhân khẩu học về sự kiện này.

Theo công bố trong phiên họp Hội đồng Nhân dân Thành phố Hà Nội tháng 3/2008, Hà Nội sẽ được mở rộng với phương án sáp nhập toàn bộ diện tích và dân số của tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh của tỉnh Vĩnh Phúc, 4 xã của tỉnh Hoà Bình. Như vậy, diện tích của Hà Nội sẽ là 3.324 km2 (gấp 4 lần Hà Nội cũ); gồm 575 đơn vị cấp xã, phường, thị trấn với tổng số khoảng 6 triệu dân.

1. Về mật độ dân số

Mật độ dân số Hà Nội hiện nay là 3.568 người/km2. Mật độ dân số của Hà Tây là 1.165 người/km2. Hà Nội mới sẽ có mật độ dân số khoảng 1.846 người/km2. Như vậy, về mật độ dân số sẽ giảm xuống một nửa, diện tích đất tăng gần 4 lần. Đây là điều tốt nhưng cũng cần lưu ý rằng, mật độ dân số giữa các quận nội thành và các huyện của Hà Nội chênh lệch nhau rất lớn. Và một thách thức lớn sẽ xảy ra: việc chuyển cư vào nội thành  Hà Nội sẽ lớn hơn hiện nay nhiều lần, việc quản lý dân cư hiện nay đã khó khăn và có nhiều bất cập, trong thời gian tới sẽ có nhiều phát sinh và có nhiều khó khăn thách thức hơn nữa.

2. Về cơ cấu dân số

Cơ cấu dân số tự nhiên theo nam nữ sẽ không có biến động gì lớn vẫn khoảng 50% cho mỗi giới. Cơ cấu dân số thành thị, nông thôn có sự thay đổi mạnh. Hiện nay tỷ trọng dân số thành thị của Hà Nội là 65%, tỷ trọng dân số thành thị của Hà Nội mới sẽ chỉ khoảng 40%, nhìn về số tương đối thì có vẻ chênh lệch không lớn, nhưng với tốc độ đô thị hoá mạnh như hiện nay thì cũng cần nhiều chục năm mới đạt được cân bằng mức cũ. Như vậy cũng nảy sinh nhiều vấn đề như xây dựng hạ tầng cơ sở, nếp sống đô thị hoá, văn minh đô thị, di cư ra đô thị kiếm việc làm...  

Cơ cấu dân tộc về tương đối không có biến động lớn, Hà Nội cũ có tỷ lệ 99% dân tộc Kinh thì Hà Nội mới có tỷ lệ dân tộc Kinh là 98%. Nhưng về số tuyệt đối thì cần lưu ý, Hà Nội cũ có nhóm dân tộc Tày đông nhất gồm 5.178 người, chiếm 0,2% dân số. Hà Nội mới có nhóm dân tộc Mường đông nhất với khoảng gần 30.000 người chiếm khoảng 1% dân số.

Cơ cấu phân bổ lao động cũng có nhiều thay đổi, chỉ lấy ví dụ như số lao động bình quân trong khu vực nhà nước do địa phương quản lý của Hà Nội khoảng 150.000 người (4,3%) thì tỉnh Hà tây chỉ khoảng 60.000 người (2,6%). Như vậy chuyển đổi cơ cấu lực lượng lao động và kinh tế hài hoà, phù hợp cũng là cả một vấn đề lớn cần hoạch định chiến lược vĩ mô dài hạn.

3. Các đặc trưng nhân khẩu học

Tỷ lệ sinh của Hà Nội là 15,2 phần ngàn theo điều tra 1/4/2007, thì của Hà Tây là 17,1 phần ngàn. với mục tiêu đề ra là giảm sinh 0,3 phần ngàn/năm thì khoảng cách chênh lệnh là trên 6 năm. Tổng tỷ suất sinh của Hà Nội là 1,7 con, của Hà Tây là 2,3 con, như vậy khoảng cách cũng là khoảng 6 năm phấn đấu đạt mục tiêu giảm sinh.

Tỷ suất chết trẻ sơ sinh của Hà Nội khoảng 7,0 phần ngàn, trong khi đó của Hà Tây là 14 phần ngàn, cao gấp 2 lần, như vậy khoảng cách chênh lệch là rất lớn trong kế hoạch phấn đấu thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ. Tỷ suất chết của Hà Nội là 4,9 phần ngàn, của Hà Tây là 5,9 phần ngàn. Với mức độ biến động tỷ lệ chết là rất nhỏ, điều này cũng cho thấy khoảng cách chênh lệch giữa hai vùng là rất lớn.

Tuổi kết hôn trung bình lần đầu của Hà Nội, nam là 28,0 tuổi, nữ là 24,0 tuổi. Hà Tây, nam là 26,5 tuổi, nữ là 24,5 tuổi. Tuy có sự chênh lệch giữa nam và nữ đều là 4 tuổi nhưng với độ chênh lệch chỉ là 1,5 tuổi. Và để đạt được mức độ bằng nhau cũng cần có nhiều năm tuyên truyền vận động đồng thời với việc nâng cao trình độ học vấn, nâng cao trình độ dân trí và nâng cao mức sống của người dân.

4. Về trình độ văn hóa

Về phổ cập giáo dục không có sự khác biệt, ngoại trừ tỷ lệ chưa đi học của Hà Tây còn ít hơn của Hà Nội. Nhưng số năm đi học trung bình của Hà Tây thấp hơn gần 3 năm. Theo thông lệ quốc tế, nếu số năm đi học trung bình là 3 năm thì có thể coi là mù chữ vì khả năng tái mù là rất lớn. Điều này cho thấy tuy số tuyệt đối chênh lệch không lớn, nhưng đây cũng là một khoảng cách đáng kể trong chương trình giáo dục, đó là chưa tính đến chất lượng giáo dục.

5. Về di cư

Theo số liệu điều tra biến động dân số 1/4/2007 của Tổng cục Thống kê cho thấy: Số người di cư (chưa kể ra nước ngoài) nội tỉnh ở Hà Nội là 46.836, Hà Tây là 10.360; nhập cư ở Hà Nội là 49.152 người, Hà Tây là 3.334 người... Điều này cho thấy sự biến động dân cư của Hà Nội là rất lớn so với Hà Tây, khi sáp nhập, lực hút của các khu đô thị nội đô sẽ rất lớn và lúc này dân cư di chuyển sẽ chỉ là di cư và nhập cư nội tỉnh. Đây sẽ là một thách thức rất lớn cho việc quản lý và phân bổ dân cư, vốn là một việc phức tạp và khó ngay cả đối với các nước phát triển.    

6. Về sản xuất và thu nhập

Theo kết quả điều tra mức sống dân cư, thu nhập bình quân của Hà Nội là 806.900 đồng/người, của Hà Tây là 115.400 đồng/người. Như vậy, tuy hai khu vực là liền kề nhưng có mức thu nhập chênh lệch khoảng 7 lần. Khi hợp nhất đây cũng sẽ là bài toán lớn về xoá đói giảm nghèo, an sinh xã hội của lãnh đạo thủ đô mới.

Khoảng cách chênh lệch giữa nhóm nghèo nhất và nhóm giàu nhất của Hà Nội là 6,8 lần, Hà Tây là 7,2 lần. Tổng số doanh nghiệp ở địa phương của Hà Nội là 18.214 trong khi đó, của Hà Tây chỉ là 1524, ít hơn 12 lần. Điều này cho thấy mức độ khác biệt lớn vì Hà Nội có diện tích phát triển sản xuất ít, trong khi Hà Tây diện tích rất rộng.

Tóm lại chỉ điểm qua một số khía cạnh chủ yếu về nhân khẩu học kinh tế cho thấy, phát triển của Hà Nội mới bao gồm nhiều khía cạnh kinh tế, văn hóa và an sinh xã hội. Các nhà quản lý đã tổng kết, muốn làm tốt mọi việc đều phải đảm bảo thực hiện tốt 4 vấn đề sau : 1) Xác định rõ mục đích; 2) Đề ra mục tiêu cụ thể; 3) Xác định công nghệ thực hiện; 4) Lựa chọn công cụ để giải quyết vấn đề. Xây dựng thủ đô mới cần có cách nhìn tổng thể và tầm nhìn chiến lược để đảm bảo phát triển hài hoà, cân đối thành một chính thể thống nhất, xứng đáng là một thủ đô hiện đại, văn minh của một đất nước có truyền thống hàng ngàn năm văn hiến.

TS. Nguyễn Quốc Anh - Giám đốc Trung tâm Thông tin, Tổng cục DS-KHHGĐ