Đi săn đệ nhất đặc sản miền Tây

Mặt trời vừa ló dạng, chúng tôi đã có mặt trên sông Vàm Nao. Sớm vậy mà số đông những người làm nghề đánh bắt cá bông lau đã hoàn thành phần việc thả lưới của mình, họ chờ cho đến khi Mặt trời lên cao thì đi thăm lưới.

 

Thả lưới đánh bắt cá bông lau trên sông Vàm Nao. Ảnh: HM

Theo lời chỉ dẫn của ngư dân, chúng tôi tìm đến nhà Hai Lai, một trong những ngư dân đánh bắt cá bông lau lâu năm và nổi tiếng nhất ở đây. Sự bực tức và uất ức vì không đánh được cá của ngày hôm qua vẫn đọng lại trên gương mặt sạm nắng của lão ngư dân. “Không những chẳng đánh được con cá bông lau nào mà còn bị cào bay (ghe cào) chém nát mấy chục mét lưới, mất toi mấy trăm nghìn thuê người vá lại... Thôi thì mong bữa nay sẽ gỡ gạc vậy”.

50 tuổi, Hai Lai đã có hơn ba mươi năm làm nghề đánh bắt cá bông lau. Nhìn con nước, ngắm mây, coi tăm cá và nghiệm tiết trời là Hai Lai có thể đoán được đến 7 - 8 phần hôm nay có cá hay không... Tuy chưa “siêu” như Hai Lai, nhưng nhiều ngư dân nơi đây đều có khả năng đoán biết được cá bông lau có “chạy” hay không bằng cảm nhận từ tiết trời. Nhưng biết thì để trong bụng thôi, chứ không ai dám nói ra.

 

Không ai dám hứa hôm nay sẽ giao cá, khi nhà hàng, chủ vựa í ới gọi điện đặt hàng. Không phải sợ thất hứa mà sợ có lỗi, vì ai cũng tin là “đất có thổ công, sông có hà bá”. Đối với những người đánh bắt cá bông lau thì sông nước ở đây còn có... “Bà Cậu”. Làm ăn được hay không, bắt được nhiều hay ít cá là do “Bà Cậu” có “độ” hay không. Có người còn lập bàn thờ “Bà Cậu”, mỗi bận xuất ghe đi đánh bắt đều âm thầm làm mâm cỗ cúng. Mọi người đều tin rằng nếu trước khi đi thả lưới mà có ai đó trông thấy, đặt hàng trước, đại khái như: “Chừa cho tôi một con nhé”, “Thăm lưới về, được bao nhiêu, giao hết cho tôi nghen”... thì kể như chuyến đi ấy trắng tay! Cũng chính vì sự kiêng kỵ đó mà chúng tôi không thể liên hệ trước với những người làm nghề đánh bắt cá bông lau.

Nhưng hôm nay là một ngày hên của Hai Lai. Mới hơn 9h sáng, tay lưới đã rung lên bần bật. Hai Lai dang tay phăng mạnh. Thoáng chốc, một con bông lau trắng toát, dài hơn nửa thước, dễ đến chục kilôgram đã nằm gọn trên lòng ghe. “Thấy “Bà Cậu” độ chưa. Kẻ vô tâm nào hôm qua cào nát lưới tui thì hôm nay cũng bị “Bà Cậu” cho trắng tay mà xem...”, Hai Lai liến thoắng.

Cá bông lau nặng gần chục kilôgram do ngư dân Hai Lai đánh lưới.

Lão ngư Hai Lai cúng "Bà Cậu" sau chuyến đánh lưới được cá bông lau. Ảnh: HM

 

Cá bông lau dài đòn nên có dáng thon thả. Đẹp nhất phải kể đến là nước da của nó, trắng một màu trắng mịn mà lại nổi bông phấn nên người ta gọi là trắng phấn. Dưới ánh nắng Mặt trời, da cá bông lau ánh lên một màu trắng như màu trắng bông lau. Có lẽ vì thế mà người ta đã đặt cho cá cái tên là bông lau. Thịt bông lau có sức quyến rũ lạ kỳ. Hầu như loại cá nào lúc còn tươi sống cũng tanh, nhưng cá bông lau lại có một mùi thơm lạ lẫm.

Cá bông lau có một hành tung bí ẩn. Riêng điều này thôi cũng đã hấp dẫn nhiều người, nhiều nhà nghiên cứu chuyên ngành thủy sản và cả... giới văn nghệ sĩ. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hữu Hiệp là một trong số những người bị hấp dẫn như thế. Anh đã lặn lội từ đầu nguồn đến cuối nguồn sông Cửu Long để tìm hiểu. Đã mấy chục năm nhưng kỳ thực anh cũng chưa hiểu hết được tông tích cá bông lau.

 

Anh bảo: “Có một cái gì đó bí ẩn về đường đi nước bước của con cá bông lau. Xưa nay chưa ai thấy trứng cá bông lau bao giờ. Cũng chưa ai đánh bắt được con cá bông lau nào có trứng. Người ta cũng không biết cá bông lau được sinh ra từ đâu. Người thì quả quyết nó được sinh ra từ Biển Hồ của Campuchia như nhiều loại cá da trơn khác. Nhưng những người làm nghề đánh bắt cá lâu năm cho biết họ không thấy mặt cá bông lau ở Biển Hồ.

 

Cũng có giả thuyết khác cho rằng cá bông lau sinh ra ở cuối nguồn sông Cửu Long, nơi giao nhau giữa nước mặn và nước ngọt. Giả thuyết này có phần đúng nhiều hơn vì thực tế ở vùng hạ lưu sông Tiền, sông Hậu, thuộc địa phận các tỉnh Tiền Giang, Hậu Giang, Cần Thơ, Cà Mau... cũng có nhiều cá bông lau, nhưng đa phần là cá bông lau nhỏ, mỗi con độ 2 kg là cùng. Trong khi cá bông lau ở đầu nguồn Cửu Long như ở sông Vàm Nao (An Giang) thì phần nhiều là trên 5kg, con trên 10kg cũng không phải hiếm”.

Mùa cá bông lau trên sông Vàm Nao bắt đầu từ tháng Giêng đến tháng Tư. Từ xưa tới nay, ít ai câu mà đa phần dùng lưới. Lưới có mắt rộng khoảng 14 cm, cao trên 10m, chiều dài mỗi tay khoảng từ 400 -  500m. Cá đi nhiều theo con nước đêm nên người ta hay thả lưới từ lúc chiều tối đến rạng sáng hôm sau. Có hai cách bắt cá bông lau là lưới đèn và lưới ngầm. Lưới ngầm thì mỗi 5m có một móc chì nặng hơn 2kg làm sức nặng cho lưới chìm sâu, xen kẽ là các phao xốp, báo hiệu thả trên mặt nước. Lưới ngầm chuyên bắt những luồng cá đi sâu đáy sông. Lưới đèn gắn thêm những chiếc đèn dầu, bắt cá chạy luồng trên. Loại lưới này đánh rất trúng vào buổi tối, nhưng chỉ bắt được cá nhỏ.

 

Trên một chiếc ghe tam bản, một mái chèo, một tay lưới, một chiếc máy Cole là đủ công cụ cho nghề săn cá. Mỗi chuyến, họ thường đi theo nhóm 2 người, một chèo giầm, một thả lưới. “Chừng chục năm trước chỉ riêng khúc sông này đã có hơn chục bến, số ghe đánh bắt cá bông lau ở đây lúc cao điểm lên tới 400- 500 ghe. Ai đến trước thả lưới trước, người đến sau phải chờ, tuyệt đối không có sự tranh giành, cự cãi gì. Nhưng mấy năm gần đây, cá bông  lau mỗi lúc một ít, người ta bỏ nghề lên bờ cũng bộn, mà cái sự làm ăn xem ra cũng lộn xộn hơn nhiều”, Hai Lai cho biết.

Không biết có sự trùng hợp ngẫu nhiên nào không mà hầu hết người làm nghề đánh bắt cá bông lau ở Vàm Nao đều nghèo. Có người nói chính cái sự hên xui đan xen đã tạo nên một yếu tố hấp dẫn, khiến nhiều người không bỏ được nghề, dù khó đến mấy. Hai Lai cũng không là ngoại lệ. Làm nghề đánh bắt cá bông lau hơn ba mươi năm nay nhưng tính ra anh và gia đình có mấy lần được ăn cá bông lau. Ấy vậy mà hôm đó, Hai Lai lại đãi chúng tôi một bữa canh chua cá bông lau do chính anh bắt được.

 

Chúng tôi thật là ái ngại nhưng không từ chối được tấm chân tình và lòng mến khách của anh. “Không lẽ dòng họ tui mấy đời làm nghề cá bông lau không dám đãi mấy chú một bữa canh chua bông lau ra trò sao”. Vậy là con cá bông lau gần 10kg đã được Hai Lai quyết định xẻ thịt chứ không bán, dù có người hay tin anh đánh được cá to, sẵn sàng mua với giá 80.000đ/kg... Nồi canh chua cá bông lau dọn lên thơm phức, chỉ mới nghe mùi, bụng đã cồn cào.