Cửa Rào: "Lò sấy Đông Dương"

Cửa Rào thuộc huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An. Nơi đây có khi 3, 4 ngày nhiệt độ buổi trưa lên đến 42 độ C, thiên nhiên biến quạt điện thành cái máy sấy tóc, trong làng bản không một bóng người, bóng gia súc, tất cả phải sơ tán vào khe tránh nóng.

“Lò sấy” những ngày đông

Chúng tôi có mặt tại Cửa Rào vào những ngày mà từ Bắc Trung Bộ trở ra đang chịu đợt rét đậm và dài nhất hiếm có trong lịch sử. Cửa Rào cách rừng quốc gia Pù Mát khoảng 60 km về phía tây, là một vùng quê miền núi nằm khuất sâu sau những cánh rừng nguyên sinh rậm rạp của miền tây xứ Nghệ. Tuy hơi nghịch lý nhưng là sự thật khi giữa một vùng cây cối ngút ngàn như thế lại là nơi có mùa hè nóng khủng khiếp nhất ở nước ta.

Mặt trời đứng bóng, nhiệt độ nhảy lên tới 26, 27 độ C, trẻ con nơi đây lại rủ nhau ra suối tắm, những đứa trẻ mà chiều tối hôm qua còn co ro trong 4, 5 cái áo vì lạnh. Mọi hoạt động như một ngày thường giữa mùa đông đã thấp thoáng không khí ngày hè nóng nực. Vào tiết trời như thế này là lúc thích hợp nhất cho dân bản đốt nương làm rẫy.

Quả thực, nơi đây người ta chỉ bắt đầu nhận thấy “mùi” mùa đông khi mặt trời xuống núi. Cái cảm giác lạnh lẽo ấy biến mất sau khoảng 9 giờ sáng. Do vậy mùa đông, nhiệt độ giữa ngày và đêm ở nơi đây khác nhau rõ rệt. Thường thì phải đến mười mấy độ.

Ông Lộc Văn Huệ, một người dân tộc Thái sống ở thôn Xiêng Hưng xã Xá Lượng thuộc Cửa Rào hóm hỉnh: “Cửa Rào chỉ có mùa đông vào ban đêm”. Ngay những những ngày đông ông chỉ mặc một cái áo phông và khoác ngoài một chiếc sơ mi mỏng đã cũ, khuôn mặt và đôi bàn tay ông sạm đen. Người dân nơi đây đều có nước da đen hơn bình thường vì bị hong khô bởi ánh nắng mặt trời mỗi mùa hè đến.

Người dân Cửa Rào cất nhà ven bờ sông Lam để hạ nhiệt mùa hè.

Mùa hè 42 độ C

Trong đêm tối, bên bếp lửa đốt ngay giữa nhà để sưởi ấm, mà khi nói đến cái nóng của những ngày hè ông Huệ vẫn còn thấy ngán ngẩm: “9, 10 giờ sáng đi ngoài đường đã có cảm giác như đội nồi than củi trên đầu. Tầm giữa trưa ngồi trong nhà nhìn ra chỉ thấy cảnh vật vàng khè và mờ đi khi mọi thứ đều bị bốc hơi. Cái đường nhựa Nhà nước mới làm nối từ miền xuôi lên Mường Xén và Bản Vẽ cảm giác như bị nhũn ra.” Theo lời ông Huệ tả thì Cửa Rào không khác gì một cái lò nung khổng lồ, có thể thiêu rụi bất cứ thứ gì. Ông kể rằng trước đây ông từng chứng kiến nhà sàn mái lợp lá bỗng dưng bốc cháy giữa trưa không phải là chuyện hiếm ở bản.

Ngọn lửa thiêu rụi mọi đồ đạc trong nhà, lúc đó người dân giúp nhau bằng cách bốc đồ đạc ra khỏi nhà và phát quang bờ bụi xung quanh để lửa không lan sang nhà khác.

Ngày nay, Xiêng Hưng quê ông đã có mái ngói, mái phibro xi măng, tuy hạn chế được cháy nhà nhưng những thứ đó đã biến mùa hè với cái nóng ở đây trở nên khủng khiếp hơn.

Ông Nguyễn Trọng Giáp - Phó chủ tịch xã Xá Lượng thở dài ngao ngán: “Nhìn thấy trâu bò lợn gà của nhân dân lăn ra chết như bị bóp lấy cổ mà không thể làm gì được. Để đối phó với cái nóng chúng tôi chỉ biết trông chờ vào nước. Nhưng trong những ngày gió Nam Lào thổi mạnh thì lại rơi vào mùa khô nên việc đưa nước sông Lam đến những nơi ở trên núi cao rất khó khăn. Ngày trước ở đây cũng nóng nhưng làm gì đến mức như thời gian gần đây”.

Ông Giáp dẫn chứng: “Ngay như đợt nóng vào tháng 7 năm ngoái, có 3 buổi trưa liền nhiệt độ lên đỉnh điểm là 42 độ C. Tất cả đều như nghẹt thở. Lúa bốc cháy giữa rẫy mà không làm gì được. Những thửa ruộng không bị cháy thì sau đó cũng không trổ đòng được, đỏ ngọn rồi dần dần cũng chết héo. Vì thế mà vụ hè thu của chúng tôi ngày càng thất bát”.

964 hộ dân thuộc các dân tộc: Kinh, Khơ Mú, H Mông, Ơ Đu, Tày, Hoa, Tạy Hạy của xã Xá Lượng trải rộng trên diện tích 1697.8 ha nằm gọn trong địa phận Cửa Rào như nằm giữa một cái chảo rang khổng lồ vào mùa hè. “Một cảnh tượng cười ra nước mắt khi nhìn thấy hầu hết các ngôi nhà bị biến dạng. Trừ những gia đình có điều kiện người ta làm bằng gạch, xi măng, còn lại nhà của bà con dân tộc đều làm bằng gỗ gom góp từ nhiều năm với nhiều loại khác nhau. Dưới cái nóng như nung như thế ván gỗ bị bắt nắng rút lại cong queo lung tung làm cho nhà cửa trở nên méo xệch, huyếch hoác. Nói không ai tin nhưng đấy là sự thật” - ông Phó chủ tịch xã tâm sự.

Học sinh xã Xá Lượng đến trường trong những ngày lạnh nhất nơi đây.

Xuống khe suối trú nóng

Theo ông Lộc Văn Huệ thì mùa hè năm ngoái (năm 2007) là thời điểm nóng nhất trong hơn 50 năm qua tại Cửa Rào. Trước lúc về địa danh này, chúng tôi được ông Nguyễn Hữu Hải - Trưởng phòng Dự báo vừa và dài hạn của Trung tâm Dự báo Khí tượng Thuỷ Văn TƯ cho biết rằng năm ngoái địa phương này có thời điểm nhiệt độ lên tới 42 độ C. Đó là trị số nhiệt độ trần cao nhất trong lịch sử.

Khoảng 1, đến 2 giờ chiều thì gần như tất cả bà con dân bản lùa cả gia súc sơ tán vào các khe hai con suối lớn là Nậm Nơn và Nậm Mộ nơi đầu thượng nguồn sông Lam tránh nóng. Có những đợt nắng nóng kéo dài đến cả tháng trời làm đảo lộn hết các hoạt động ngày thường. Cũng may, rơi vào dịp nghỉ hè nên các em học sinh không phải đến lớp. Tất cả các hoạt động của các lớp dạy thêm, học thêm và sinh hoạt hè đều được nhà trường bố trí vào buổi sáng. “Gia súc, gia cầm thì chết cả loạt, cây cối hoa màu thì héo rũ trên nương.

Một số trường hợp cất nhà xa suối, đưa trâu xuống suối ngâm nước, chưa đến nơi thì trâu đã phèo bọt miếng ra mà chết như thể bị não. Nhiều gia đình đóng cửa nhà chuyển hẳn xuống khe ở suốt mùa hè cho đến khi mùa mưa đến, nước suối dâng cao thì họ mới quay trở về nhà... Dưới cái nóng khủng khiếp đó để cái mâm hay cái chậu ngoài trời khoảng 30 phút sờ vào là bị bỏng, nhúng ướt cái khăn mặt trải giữa sân chỉ 5 phút sau cái khăn đã cong queo và giòn khấu như cái bánh đa, quạt điện càng thổi gió càng nóng rát y như cái máy sấy tóc, cho nên quạt điện chỉ để dùng  cho... mùa thu”.

Để đối phó với mùa hè ngày càng nóng lên, UBND xã Xá Lượng chỉ còn cách khuyến cáo bà con dựng nhà dọc hai bên đầu nguồn sông Lam để cho tiện “hạ nhiệt” và đặc biệt nghiêm cấm việc đốt rẫy từ tháng 6 cho đến tháng 10 trước khi mùa mưa đến.

Mùa đông lạnh giá đang dần đi qua. Mưa và rét đang được dần thay bởi nắng và gió. Người dân sống ở Cửa Rào, Nghệ An lại rùng mình khi nghe thấy tiếng ve gọi hè.

(Còn nữa)

Nguyễn Quang Thành