50 năm sống trong gầm Ô Quan Chưởng

Bà không ngờ, cũng từ ngày đó định mệnh đã gắn cuộc đời mình với cái “lỗ” ẩm thấp, tối tăm, muốn chui qua phải gập người sát đất mới qua được này. Người phụ nữ ấy nay đã lên chức bà, mái tóc đã hoa râm, răng cũng gần rụng hết. Không ai biết quê quán của bà ở đâu và chính xác bà đã được bao nhiêu tuổi. Người ta chỉ quen gọi tên bà là bà Vinh “hầm”, Vinh “ốc”.

 

 

Chúng tôi tìm đến Ô Quan Chưởng để gặp bà Vinh “ốc” đúng lúc chính ngọ, cái nắng chói chang cuối hạ của Hà Nội vốn đã oi nồng lại như càng gay gắt hơn. Nhìn quanh quất cửa ô chỉ thấy độc một tấm liếp được chắp vá từ nhiều miếng gỗ tạp loại bỏ đi áp nổi bên ngoài bức tường cửa ô. Hỏi chị bán hàng xáo đối diện mới biết đó chính là “mái nhà” mà gần 50 năm qua bà Vinh gắn bó. Ghé mắt nhìn qua khe hở tò vò thấy tối om, phải lấy tay gõ mạnh vào tấm liếp mới thấy một bóng người mặc áo nâu ngồi dậy, đẩy nhẹ cửa để chúng tôi chui vào.

Gọi đây là cái “lỗ” quả không sai bởi nó quá nhỏ bé, ẩm thấp và tối tăm. Muốn chui vào phải cúi gập người gần như sát đất. Trong hốc nhỏ này, dù là ban ngày nhưng nếu không mở cửa ra thì cũng tối gần như ban đêm. Thứ ánh sáng yếu ớt rọi xuống qua những bậc thang bằng gạch đỏ bám đầy rêu phong bên trái hốc dường như không đủ để cái hốc bớt tối đi là mấy. Nhìn xung quanh chẳng có gì quý giá ngoài tấm gỗ, đủ cho một người nằm, được kê trên mấy viên gạch đỏ đã cũ, xung quanh được che chắn bằng những miếng tải dứa đã nhàu nát vì thời gian. Và một chiếc quạt điện con voi bé tí, được chủ nhân trùm vỏ chăn phủ kín vì sợ hỏng. Trong cái không gian nhỏ bé, tối tăm ấy chủ nhân là bà Vinh vẫn trở nên bình thản đến lạ thường trước mọi thứ. Dường như bà đã quá quen với cuộc sống nghèo khó của mình. Trên gương mặt đã hằn in đầy vết chân chim ấy, đôi mắt vẫn sáng long lanh nhưng chứa chất một cái gì đó thật đượm buồn, khó nói.

Bà Vinh kể, bà vốn quê Hưng Yên, vì gia cảnh khốn khó, chồng chết sớm nên những năm 60 bà phải gửi con lại cho bố mẹ đẻ để lên đây kiếm sống. Trước đây, chỗ này vốn đất lấp kín nhưng thời kỳ máy bay Mỹ leo thang bắn phá miền Bắc, tổ dân phòng, đội cờ đỏ của phường Đồng Xuân đến xúc đất ra để làm chỗ trú máy bay. Hai ba năm sau khi tình hình chiến sự đã bớt căng, người ta không dùng đến nó nữa nên bỏ không. Một đêm, vì không có chỗ ngủ nên bà đến đây trú tạm, rồi thấy có thể che nắng che mưa được nên bà ở lại luôn. “Thời kỳ đó vì đất nước đang chiến tranh nên lúc tôi dọn đến ở đây không ai để ý. Sau này tổ dân phòng người ta biết nhưng vì thương hoàn cảnh khó khăn nên cũng đồng ý cho tôi ở đây nên tôi mới ở được lâu dài đến vậy... Nhìn nó nhỏ vậy thôi nhưng cả gia đình tôi từng sống ở đây một thời gian khá dài. Ông sau nhà tôi cũng từng sống chung với tôi rồi mất ở đây” – bà Vinh nói mà rơm rớm nước mắt.

 

Thứ ánh sáng yếu ớt được rọi xuống qua những bậc thang bằng gạch đỏ bám đầy rêu phong bên trái hốc dường như không đủ để cái hốc bớt tối đi là mấy.

“Chật chội, mùa hè thì nóng bức mùa đông thì lạnh lẽo lại không nước nôi, không điện đóm, vậy bà sinh hoạt như thế nào?” – tôi hỏi. Bà không ngần ngại trả lời: “Cũng may ở trên nóc cửa ô rất rộng nên tôi dùng đó làm nơi để nấu ăn, rửa ráy và vệ sinh cá nhân. Trước đây, mỗi khi đêm xuống là tôi lại thắp một chiếc đèn hoa kỳ để lấy ánh sáng mà lên lên, xuống xuống cầu thang thôi chứ làm gì có điện. Mấy năm trở lại đây, mấy người hàng xóm xung quanh thương tình cho câu nhờ điện, đủ để đỏ cái bóng đèn cho bớt lạnh lẽo, tối tăm. Nước thì hàng ngày tôi vẫn xách xô đi xin của mấy người bên cạnh hoặc trên nóc cũng đặt một cái lu hứng nước mưa, nhưng thường là phải đi xin nhờ hàng xóm. Cũng may do tường cửa ô dày nên bên ngoài có nắng thì trong hầm lại mát, mà bên ngoài lạnh thì trong hầm lại ấm. Mưa lụt không bao giờ xớ rớ tới... Đôi lúc cũng thấy cuộc đời lận đận, long đong chỉ muốn chết đi cho nhẹ gánh nhưng nghĩ lại nhiều người còn khổ hơn mình nên tặc lưỡi thôi thì cố sống cho trọn kiếp người”.

Bà kể tiếp, thời kỳ mới lên đây bà làm đủ nghề để sống. Lúc đất nước còn trong chế độ bao cấp, cứ 4 giờ sáng bà lại lên phố Hàng Cân để mua những bao vải đựng bột mì của phường buôn về  nhuộm đen lại, rồi tự tay cắt may thành quần áo sau đó thì đem đi bán ở các ngõ phố. Một thời gian sau, khi đất nước xóa bỏ chế độ bao cấp bà lại chuyển sang hàng ăn. Mùa ốc thì bán ốc, mùa sứa lại bán sứa. Hết mùa ốc, mùa sứa thì bà lại đi làm thuê, ai thuê việc gì cũng làm, trả cho bao nhiêu bà cũng cầm mà không đòi hỏi một điều gì. Kể đến đây bà Vinh hồ hởi: “May mà Trời Phật phù hộ cho tôi có được sức khỏe và đôi tay chứ không thì chắc tôi chết lâu rồi. Hồi đó tôi cắt quần áo ra bán ai cũng khen đẹp nên đắt hàng lắm. Còn sau này bán hàng ăn cũng thế. Chỉ cần vừa đặt gánh xuống là khách gần, khách xa lại nườm nượp kéo đến ăn, phục vụ không kịp...”. Nói đoạn, bà Vinh lại đưa bức di ảnh người chồng sau ra rồi xúc động kể “chỉ thương ông sau nhà tôi, vất vả, khó nhọc chưa được một ngày sung sướng...”.

 

Bên ngoài hốc được che chắn bằng một tấm liếp được chắp vá từ nhiều miếng gỗ tạp.

Bà và ông gặp nhau trong những lần đi chợ, hồi đó ông là dân đạp xích lô quanh chợ Đồng Xuân. Ông vốn là người hiền lành, chịu khó và cũng là dân tha phương như bà. Hai người gá nghĩa rồi về sống với nhau nên vợ nên chồng. Hai ông bà có chung với nhau hai đứa con, một trai, một gái. Vì hồi đó hoàn cảnh quá khó khăn, phải chạy ăn từng bữa nên khi sinh cô con gái thứ hai bà đã không thể nuôi được đành phải đem cho người ta. Đến bây giờ khi nghĩ lại bà ân hận và thương con lắm nhưng vì lúc đó để cứu con bà không còn cách nào khác. Sống với nhau được hơn hai chục năm thì ông bỏ bà ra đi vì bạo bệnh. Ngày ông mất, thi thể thì quàn trong hốc mà bàn thờ thì phải đặt ra ngoài đường.

Còn đứa con trai dù khỏe mạnh nhưng trí tuệ thì không được bình thường. Một thời, những người trong khu phố thương tình nên cho làm chân trật tự viên quanh khu phố nhưng sau khi lấy vợ thì tính tình càng ngày càng thất thường hơn. Dù bà đã cố công vun vén và bù đắp nhưng cuối cùng thì anh cũng bỏ mẹ theo vợ về quê, đến nay thì mẹ con hoàn toàn mất liên lạc. Sống ở đây bao nhiêu năm, cha mẹ ở quê đều đã chết hết, anh em cũng ly tán biệt tăm nên từ ngày chồng mất bà trở nên trơ trọi một mình.

Chia tay bà Vinh khi đồng hồ đã chỉ vào con số 2h chiều. Hai tiếng đồng hồ để nói chuyện và chia sẻ, tôi không dám tiết lộ cho bà chuyện sắp tới thành phố sẽ có kế hoạch tu bổ lại di tích Ô Quan Chưởng và bà có thể sẽ buộc phải chuyển đi chỗ khác. Tự dưng trong lòng tôi dấy lên bao lo lắng. Bà Vinh sẽ về đâu trong những năm tháng cuối cùng của cuộc đời khi cái hốc nhỏ bé này bị xây kín lại?!.