Xẩm nên "đi" hay "ngồi"?

Chiếu xẩm chợ đêm - không gian văn hoá đặc biệt

Chiếu xẩm tại chợ đêm Đồng Xuân là một trong những không gian xẩm được xem là thành công lớn trong quá trình khôi phục nghệ thuật hát xẩm đã từng bị lãng quên. Chiếu xẩm đi vào hoạt động thu hút được sự chú ý của đông đảo công chúng, đã có nhiều địa phương về Hà Nội học tập cách thức tổ chức để áp dụng cho các loại hình nghệ thuật khác đã bị mai một tại địa phương mình. Chiếu xẩm tại đây đã trở thành một hình ảnh quen thuộc và dường như không thể thiếu tại khu vực chợ đêm Đồng Xuân.

Nhạc sỹ Thao Giang cho rằng sự thành công của chiếu xẩm có nhiều yếu tố. Một trong những yếu tố quan trọng là không gian của chiếu xẩm được BQL chợ đêm bố trí rất hợp lý. Không gian này được bố trí ngay tại cửa chợ, lại gần khu vực tượng đài, phù điêu. Đây là những chứng tích của lịch sử. Trước khi diễn, các nghệ sỹ bao giờ cũng dành thời gian để dâng hương và rất nhiều bà con thường xuyên tham gia với hoạt động này. Những hình ảnh ấy khiến xẩm có không gian văn hoá riêng biệt và tồn tại được trong lòng công chúng.

Thời gian gần đây, BQL chợ đêm chuyển sân khấu xẩm ra khu vực phố Cầu Đông nên sân khấu không còn giữ nguyên giá trị như ở vị trí cũ. Theo nhạc sỹ Thao Giang, BQL chợ đêm có ý định sẽ tổ chức thành sân khấu di động chứ không hoạt động cố định như bấy lâu nay chiếu xẩm vẫn đang tồn tại.

 

Chiếu xẩm tại cửa chợ đêm Đồng Xuân. (Ảnh: H.P)

Xẩm không chỉ là hát rong

Chính không gian văn hoá nói trên đã tạo được những ấn tượng tốt đẹp về xẩm trong lòng công chúng Thủ đô và du khách ghé thăm chợ đêm Đồng Xuân. Nhạc sỹ Thao Giang cho biết, ngay đêm diễn vừa qua được bố trí tại khu vực phố Cầu Đông đã không hợp lý. Mặc dù lượng người xem mất đi không nhiều nhưng vị trí này khá tối nên tạo ra không gian không thực sự thích hợp với một sân khấu nghệ thuật. Tại khu vực biểu diễn cũ, BQL chợ cũng thường xuyên bố trí ghế ngồi cho khán giả. Nếu như xẩm trở thành sân khấu di động thì việc này sẽ khó thực hiện.

Hơn nữa, nhạc sỹ Thao Giang cho rằng, Trung tâm phát triển nghệ thuật âm nhạc Việt Nam đưa xẩm vào đời sống như hiện nay nhằm mục đích làm sống lại, tôn vinh một nghệ thuật đã bị mai một. Các hoạt động diễn ra tại chợ đêm Đồng Xuân hoàn toàn vì nghệ thuật chứ không liên quan đến vấn đề kinh phí được hỗ trợ. Trung tâm này đang chứng minh xẩm chính là một dòng nghệ thuật chứ không phải là loại hình hát rong. Xẩm có môi trường diễn xướng, có yếu tố văn học, có làn điệu và nhạc khí riêng. Nhiều người vẫn thường nghĩ xẩm là gắn liền với hát rong. Và cách hiểu này là một cách hiểu phiến diện. Xẩm có rất nhiều không gian biểu diễn khác nhau như trên sông, trên tàu điện, ở chợ... nhưng cũng có cả ở trong các khán phòng (xẩm nhả tơ). Chính vì những yếu tố như vậy nên xẩm cần phải được tôn trọng và tạo điều kiện để phát triển. Và xẩm cần có một sân khấu phù hợp để biểu diễn và sân khấu vẫn được bố trí như trước đây ở chợ đêm Đồng Xuân là phù hợp nhất.

Nghệ sỹ Quang Long và Thanh Ngoan (2 nghệ sỹ thường diễn ở chiếu xẩm chợ đêm) đều có chung quan điểm là xẩm cần có một môi trường diễn xướng phù hợp. Trong địa bàn Hà Nội và khu phố cổ có rất nhiều địa điểm để xẩm có thể biểu diễn như trước cửa nhà 48 Hàng Ngang, khu vực bưu điện Bờ Hồ... Tuy nhiên, không gian văn hoá phù hợp nhất với bối cảnh chợ đêm Đồng Xuân vẫn là khu vực đã được BQL chợ đêm bố trí từ ban đầu. Đây là vị trí vừa thoáng đãng, có không gian văn hoá phù hợp, lại nằm ở đầu chợ - nơi có nhiều người qua lại. Vị trí này không cần quá khoa trương về âm thanh hay hình thức cũng thu hút được sự chú ý của đông đảo công chúng.

Tuy nhiên, việc chiếu xẩm “đi hay ở” lại không được một số người bán hàng tại chợ đêm Đồng Xuân quan tâm. Chị Luyến - chủ cửa hàng bán thắt lưng da tại khu vực gần bức phù điêu chợ Đồng Xuân cho biết, điều quan trọng nhất là địa điểm bán hàng có đắt hàng hay không. Với chị, việc chiếu xẩm có hoạt động ở nơi nào thì cũng không ảnh hưởng gì tới việc kinh doanh. Còn bà Thu - chủ cửa hàng quần áo khu vực phố Cầu Đông cho rằng, việc đưa xẩm vào khu vực gần nơi bà bán hàng cũng không làm cho cửa hàng bán tốt hơn. Chiếu xẩm hoạt động ở đây chỉ khiến cho bà cảm thấy... nhức đầu.

 

Chúng tôi đã trao đổi với ông Trần Anh Tuấn - Trưởng BQL không gian đi bộ phố cổ và chợ đêm Đồng Xuân xung quanh vấn đề này. Ông Tuấn cho rằng, bản chất của xẩm vốn là lưu động, việc BQL thử nghiệm như vậy chính là tôn vinh và nhằm đưa xẩm đến gần công chúng hơn. Tuy nhiên, theo ông Tuấn, việc đưa chiếu xẩm ra khu vực phố Cầu Đông như vừa qua chỉ là thử nghiệm. Việc có để xẩm trở thành sân khấu lưu động hay không cần có sự bàn bạc, thống nhất giữa các bên liên quan.