Việt Nam chơi quá sang?

>> Rối Việt còn yếu về kỹ thuật trình diễn

Sau 8 ngày diễn ra Liên hoan Múa rối quốc tế (từ 16-23/2/2008) tại Hà Nội, 17 đoàn nghệ thuật đến từ 11 quốc gia đã làm nên một không khí sôi động và sự quan tâm đặc biệt nhất của khán giả đối với nghệ thuật múa rối từ trước đến nay. Đây cũng là dịp để cho rối Việt Nam có cơ hội học hỏi thêm những kỹ năng biểu diễn và điều khiển con rối từ các nước bạn.

Sân chơi của nước chủ nhà?

Với 11 nước tham gia, mỗi nước đều mang đến những “đặc sản” để thi thố, đồng thời là dịp để thể hiện những cái hay cái đẹp của nghệ thuật rối đất nước mình như: rối dây, rối que, rối bóng, rối nước, rối điều khiển ngang, rối tổng hợp, rối hiện đại, truyền thống...

Với ưu thế của nước chủ nhà, các vở diễn của VN đều thể hiện sự hoành tráng và được chuẩn bị khá kỹ lưỡng. Huyền thoại tiên rồng là một trong những vở như thế. Các nghệ sĩ Nhà hát múa rối Thăng Long đã đầu tư dàn dựng cả năm trời với sự kết hợp của nhiều loại hình rối (rối tổng hợp).

Tính ưu thế của nước chủ nhà không chỉ thể hiện ở số lượng các đoàn và vở diễn tham gia (5 đoàn) mà còn thể hiện ở cơ cấu giải thưởng. Phần lớn các hạng mục giải thưởng đều thuộc về hai “ông lớn” là Nhà hát Múa rối Thăng Long (4 giải) và Nhà hát Múa rối TƯ (8 giải, bao gồm cả giải dành cho cá nhân) như: HCV cho vở Hồn quê, HCB cho Chuyện tò he (Thăng Long) và HCB cho Huyền thoại tiên rồng (Rối TƯ). HCB còn lại dành cho đoàn Chiang Mai của Thái Lan với Apsara. Hai nhà hát này còn thay nhau hiện diện ở nhiều hạng mục quan trọng khác như: HCV, HCB dành cho cá nhân xuất sắc, Giải Đạo diễn xuất sắc nhất, Giải Nhạc sĩ xuất sắc nhất và Giải Hoạ sĩ xuất sắc nhất. Trong khi đó, ở danh mục Giải thưởng do báo chí bình chọn chỉ có Đoàn Nghệ thuật múa rối TP HCM và Đăk Lăk là của Việt Nam, còn lại là các đoàn rối quốc tế.

Trong khuôn khổ của Liên hoan, ông Lê Văn Ngọ - nguyên Phó giám đốc Nhà hát múa rối Thăng Long đã khách quan nhận xét rằng: Các vở diễn của Việt Nam đều thể hiện sự hoành tráng, nhưng đó là bởi chúng ta có ưu thế của nước chủ nhà, còn trên thực tế, rối VN vẫn còn bộc lộ nhiều điểm yếu như vẫn thiếu những kịch bản hay. Các vở diễn vẫn nặng về lời thoại, không có trò diễn thì con người phải nói, mà nói thì thành kịch rồi, đó là sở đoản chứ không phải sở trường. Ngôn ngữ của rối là hành động và chỉ có kỹ năng của người nghệ sĩ mới truyền tải đến được cái hay, cái đẹp cho khán giả. Bên cạnh đó, mảng trò rối chưa được nhấn mạnh, cấu trúc chưa chặt chẽ. Kịch bản cũng thiếu độ nhấn, có ý tưởng hay nhưng cách giải quyết chưa đạt nên chưa gây được ấn tượng mạnh trong các vở diễn. 

Qua thưởng thức các vở diễn lần này, ông Ngọ cũng cho rằng rối của VN thiên về chính kịch là nhiều, thiếu những yếu tố hài hước, dí dỏm, điều rất cần thiết để kéo được khán giả nhí đến rạp. “Tôi đánh giá cao đoàn Brazil và cả đoàn Bỉ nữa. Đoàn Bỉ rất độc đáo, rối biểu diễn trong rối. Họ cầm con rối và con rối ấy lại điều khiển một con rối bé hơn khác. Và họ làm những động tác chính xác như bác sĩ cầm dao mổ. Kỹ năng điều khiển con rối của nghệ sĩ VN không phải là không có, mà là chúng ta chưa quan tâm đến điều đó để phát huy”.

Cuộc chơi tốn kém của nước chủ nhà

Nói về cơ cấu giải thưởng năm nay, ông Ngô Quỳnh Giao - Trưởng BTC cũng thẳng thắn nhận định: “Có quá nhiều giải thưởng, hầu như các đoàn tham gia đều có giải. Trong khi đó, tôi cũng đã tham gia nhiều festival rối ở các nước trên thế giới rồi, đã gọi là liên hoan thì chỉ là nơi để giao lưu, học hỏi kinh nghiệm.

Vì thế, họ chỉ trao kỷ niệm chương cho các đoàn chứ không có giải thưởng như của ta, tính ăn thua của giải cũng không quá nặng nề. Tôi thấy chúng ta “chơi sang” quá, dù giải thưởng cao nhất là chỉ có 1.000 USD nhưng nếu so với các festival mà tôi từng tham gia thì chưa có nước nào trao giải cao như thế cả, cùng lắm là chừng vài trăm USD thôi. Bên cạnh đó, khi diễn xong là họ về luôn chứ không ở từ khi khai mạc cho đến khi bế mạc như ở ta, điều đó là rất tốn kém”.

Trả lời câu hỏi về việc nhiều người trong giới chuyên môn và khán giả đều đánh giá cao khả năng diễn xuất của đoàn Brazil và đoàn Bỉ, nhưng kết quả cuối cùng thì đoàn Brazil chỉ khiêm tốn dành HCĐ, ông Ngô Quỳnh Giao cho rằng: Đoàn Brazil có lối diễn độc đáo, sinh động, giải quyết triệt để được vấn đề nghệ sĩ muốn nói nhưng điểm chưa được ở họ chính là không phải ai cũng hiểu được. Hơn nữa, vở diễn cũng quá dài dòng, lặp lại, nhiều đoạn có thể cắt đi mà không ảnh hưởng đến nội dung.

“Tuy nhiên, cá nhân tôi cho rằng ở liên hoan lần sau (tổ chức vào tháng 10/2010), BTC nên chia thành nhiều thể loại như rối truyền thống, rối hiện đại, rối độc diễn, rối ít người hay rối nhiều người... thì việc đánh giá sẽ dễ dàng và chính xác hơn”.

Về vấn đề giải thưởng, Nghệ sĩ rối Willian Sieverdt đến từ đoàn Brazil cũng cho biết: “Tôi đã từng tham gia nhiều festival rối nhưng đây là lần đầu tiên tôi được nhận giải thưởng là tiền mặt. Những cuộc liên hoan trước, chúng tôi chỉ nhận kỷ niệm chương thôi. Tuy nhiên, chúng tôi lại được trả tiền như là thù lao khi biểu diễn ở festival. Vì thế, việc tham gia festival là một phần thu nhập chính của nghệ sĩ chúng tôi”.

Bản chất của của liên hoan là giao lưu, học hỏi kinh nghiệm, thể hiện tình hữu nghị giữa các nước nên điều cốt lõi nhất vẫn là chúng ta cho và nhận được gì từ tinh hoa nghệ thuật rối của các nước mang đến lần này. Nói như nghệ sĩ rối của Brazil: “Cái được lớn nhất của chúng tôi đó là phần thưởng của khán giả. Và như vậy nghĩa là chúng tôi đã dành được không chỉ 1 HCV mà là nhiều HCV”.

Thanh Hà