Nhà văn Trang Hạ: Mẹ dạy cho tôi sự chịu đựng

>> Trang Hạ: Coi blog như một nhật ký cá nhân là sai lầm

Người mẹ ấy không biết dạy con bằng lời. Bà dạy con mình bằng suốt những năm tháng sống lầm lũi, buôn thúng bán bưng...

- Chị bắt đầu viết văn từ khi nào?

- Ngày nhỏ, buổi tối không có điện, tối nào tôi cũng đi cùng mẹ sang nhà bà ngoại, đi và về mất hơn một giờ đồng hồ. Trên chặng đường ấy, mẹ thường bảo, hôm nay có chuyện gì, kể cho mẹ nghe. Mẹ tôi không có thời gian đọc sách nghe đài. Mẹ bán một gánh thuốc Nam ở chợ Bưởi, sáng sớm đã đi, tối mịt mới về.

Thế nên cái đoạn đường ấy là đoạn đường mẹ nghe những thông tin từ tôi, về đời sống, lớp học hay những câu chuyện tôi nghe từ radio, đọc từ những cuốn sách. Rất bản năng, nhưng nhờ đó mà tôi tập được thói quen diễn đạt thật mạch lạc.

Có thể coi đó như là con đường đầu tiên dẫn tôi đến với văn chương. Tôi nhớ là khoảng năm lên 9 tuổi thì tôi bắt đầu làm thơ, những câu thơ viết trên giấy nháp. Ngày đó giấy hiếm và quý. Vậy mà tôi đã đóng nguyên một thếp giấy để làm... sổ thơ, chép những bài thơ vào đó.

Mẹ tôi biết, đánh tôi một trận đòn nhừ tử. Đánh vì con gái lại làm thơ. Và đánh vì sự lãng phí. Mẹ không thích tôi viết văn, làm thơ vì mẹ biết con gái mà theo nghề viết thì cơ cực lắm.

- Có lẽ mẹ chị cũng ảnh hưởng suy nghĩ của các cụ ngày xưa, con gái hay chữ lại lãng mạn văn thơ thì dễ đa đoan. Hẳn đó là lần duy nhất cụ dùng đòn roi với chị chứ?

- Còn một lần nữa. Lần ấy đánh tôi xong thì cả hai mẹ con cùng khóc. Khi tôi 18 tuổi, mẹ tôi đi xem lá số tử vi cho tôi. Về nhà chán quá, mẹ khóc và đánh tôi nên thân. Đánh vì cái số phận tôi trong tử vi chẳng ra gì. Nó lênh đênh, trắc trở lắm.

- Chị có nhớ tác phẩm đầu tiên được đăng báo là khi nào không?

- Đó là một bài tản văn được in trên Báo Áo Trắng, tôi đem khoe khắp khu tập thể. Mẹ tôi cũng đọc, âm thầm đọc và chẳng nói gì. Mẹ không quen chia sẻ bằng lời. Mẹ cũng chẳng khen tôi viết văn bao giờ cho đến khi mẹ mất đi.

Bài tản văn đó được nhuận bút 20 ngàn, tôi cảm giác thật lâng lâng khó tả, đi lĩnh về tôi đưa hết cho mẹ. Mẹ cất số tiền đó riêng trong một chiếc hộp. Tất cả số tiền nhuận bút sau này của tôi cũng vậy, mẹ cất như một khoản tiền riêng, chẳng bao giờ đụng tới.

- Các bà mẹ thường hay giữ tiền của con gái để làm món hồi môn, chị nhỉ?

- Không. Mẹ tôi giữ tất cả số tiền đó đến một ngày mẹ đi mua được căn nhà tập thể mà bố và em trai tôi hiện nay đang ở. Nó không nhiều lắm đâu, vì nhà thanh lý mà. Nhưng đó là tất cả 4 năm nhuận bút của tôi.

Ngày đó với tôi nhuận bút là thứ thiêng liêng, không có chuyện đi ăn quà hay mua sắm quần áo. Tôi thấy nó quý giá hơn rất nhiều như thế.

Tôi được thưởng của Báo Hoa học trò một cái giải truyện ngắn, mẹ đã mua cho tôi một cái xe đạp Phượng hoàng. Đến khi tôi được giải thưởng Văn học tuổi hai mươi, cộng với nhuận bút cuốn sách đầu tiên, tổng cộng là 8 triệu đồng, mẹ đã mua cho tôi chiếc xe máy. Tôi luôn tự hào, tất cả những chiếc xe của mình tôi đều tự mua mà không xin ai hay vay tiền ai.

- Mẹ có ảnh hưởng gì đến chị trong đời sống cũng như trong những trang viết?

- Tôi không có một trang viết nào về bố mẹ mình, tôi thấy thật khó để diễn tả những điều đó. Tôi không hiểu vì sao lại thế. Nhưng khi dịch thì tôi lại thích những tác phẩm về sự hiếu đễ và tình cảm gia đình. Có lẽ khi viết thì tôi không thể ép mình, nhưng khi dịch thì tôi có thể chọn lựa được.

Mẹ ảnh hưởng tới tôi không từ những việc cụ thể, mà đó là từ trong tiềm thức. Trước hết là sự thương người. Mẹ tôi nghèo, cả đời luôn là những lo toan áo cơm. Ngày bao cấp nghèo lắm, những người ăn xin đến nhà, chưa bao giờ mẹ tôi đuổi họ đi, mẹ đều cho họ những gì mình có thể.

Tôi học được điều đó tự nhiên từ mẹ. Và tôi làm những việc công ích, giúp đỡ người khác vì thấy cần như thế. Không ai cho tôi điều gì và đặc biệt tôi không thích nói nhiều về những điều đó, bởi người ta sẽ nghĩ tôi đang đánh bóng bản thân.

Cái tính coi nhẹ đồng tiền, trọng nghĩa khinh tài tôi cũng học từ mẹ. Thực ra, sâu xa trong điều đó là sự tự ti về bản thân, về cái nghèo của mình. Mẹ tôi nghèo và tự ti đến mức trở nên kiêu ngạo, không cần giấu giếm sự nghèo khó đó với thiên hạ.

Và mẹ quần quật làm việc để không phải xin hay vay ai thứ gì. Tôi cũng vậy. Tôi luôn bị ám ảnh cái nghèo. Tôi nhớ mãi tôi ngày trung học với một bộ đồ duy nhất tới lớp; tôi ngày nhận giải thưởng Văn học tuổi hai mươi với chiếc áo dài duy nhất khiêm nhường.

Nhưng tôi không bao giờ có ý định xin ai. Tôi cũng không có nhu cầu kiếm nhiều tiền. Chỉ cần kiếm đủ tiền để sống, thế thôi. Năm tới tôi hy vọng mở một công ty truyền thông và văn hoá tại Đài Bắc, nhưng tôi sợ cái đó làm hỏng công việc.

Kinh doanh đâu phải chuyện đùa được mà cái tính xem nhẹ đồng tiền đôi khi sẽ khiến những người cộng sự với mình gặp khó khăn. Đâu thể bắt người khác giống mình, làm công ích giống mình.

- Trong cuộc sống, ngoài việc theo nghiệp văn chương ra, có điều gì ở chị khiến mẹ chị buồn lòng không?

- Tôi nghĩ là không, hoặc buồn mà mẹ chẳng nói thì tôi cũng không biết được. Khi tốt nghiệp Đại học Sư phạm ngoại ngữ, về làm biên tập viên Báo Hoa học trò với mức lương 300 ngàn, tôi thấy thật sự vất vả. Khi ấy một buổi hát karaoke cũng mất hơn 100 ngàn rồi.

Thế nên, dù yêu quý những người bạn trong bút nhóm Hương Đầu Mùa, nhưng chưa một lần tôi đủ tiền để mời họ một bữa vui chơi. Sau một thời gian thì tôi quyết định vào TP Hồ Chí Minh, để làm phiên dịch tiếng Hoa, đúng chuyên môn của mình.

Lẽ ra, tôi sẽ ở lại đó, nhưng mẹ tôi bị bệnh nặng. Bà bị ung thư gan. Tôi bỏ hết để trở lại Hà Nội chăm sóc mẹ. Tôi bắt không biết bao nhiêu con cóc đem lột da để lấy mật cho mẹ nuốt chữa bệnh. Nhiều người bảo độc như mật cóc. Vậy mà mẹ nuốt bao nhiêu cái mật cóc đó, chẳng mệnh hệ gì, nhưng bệnh thì chẳng khỏi.

Sau 6 tháng, cơn đau kéo mẹ tôi đi mất. Tôi khóc rất ít, thấy cũng là một sự giải thoát cho mẹ, mẹ chịu đau khổ quá lâu rồi. Nhưng sau này, khi có con, tôi mới thấy thương mẹ, mới thấy chặng đường của một người mẹ nó gian nan làm sao. Và tôi thương mẹ nhất khi mẹ cầm roi đánh tôi sau buổi xem tử vi về. Người mẹ nào mà chẳng không yên lòng khi tương lai con mình đầy những bất an...

- Chị có nghĩ rằng mình sẽ viết một tác phẩm về mẹ?

- Tôi không biết nữa. Văn học là câu chuyện dài dài và đừng bao giờ nghĩ mình nắm trọn vẹn tác phẩm trong tay.

- Cuộc sống hiện tại của chị ra sao?

- Mấy tháng nay tôi trực bên giường bệnh để chăm sóc cho mẹ chồng tôi. Và tôi nhớ mẹ tôi biết bao. Bây giờ cuộc sống khấm khá hơn, chúng tôi có điều kiện chăm sóc cho mẹ chồng tôi được tốt hơn.

Còn khi đó tôi không có tiền, tôi còn nghĩ ngây thơ là ốm bệnh rồi sẽ khỏi mà thôi. Mẹ đi rồi, tôi không khóc, tôi chỉ muốn giữ được sự lương thiện mà suốt đời mẹ giữ nó, dù trong hoàn cảnh nghèo khó nhất...

- Cảm ơn Trang Hạ!

Theo Toàn Nguyễn
Công An Nhân Dân