Liên hoan Ca trù toàn quốc năm 2014: Niềm vui thì ngắn, nỗi lo còn dài

Những nghệ nhân lớn tuổi của nghệ thuật ca trù vẫn còn nhiều trăn trở về vấn đề bảo tồn vốn quý di sản. Ảnh: TL

 

Lúc còn tại thế, nghệ nhân ca trù Nguyễn Thị Chúc đã tâm sự rằng, tháng 10/2009, khi nghe tin ca trù được UNESCO đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp, bà đã không cầm được nước mắt. Bà mừng vì sau bao nhiêu thăng trầm, cuối cùng vốn cổ của cha ông ta cũng được cả nhân loại biết đến và trân quý. Tuy nhiên, bà cũng đầy lo lắng bởi cả một đời “sống chết” với môn nghệ thuật truyền thống này, bà quá hiểu cần những gì để nuôi sống ca trù. Vì lẽ đó mà trong những ngày tháng cuối đời, bà Chúc luôn cố gắng truyền dạy cho bằng hết những gì mình biết về ca trù cho thế hệ con cháu trong ngoài gia đình lẫn đệ tử chân truyền Phạm Thị Huệ, để khi bà nhắm bắt cũng không còn tiếc nuối.

Và hẳn giờ đây, dù đã an nghỉ ở cõi vĩnh hằng nhưng hẳn nghệ nhân Nguyễn Thị Chúc sẽ rất vui khi biết được sắp tới sẽ có một “Liên hoan ca trù toàn quốc” được chính thế hệ “nối gót” bà chung tay tổ chức. Theo TS Nguyễn Bình Định, Viện trưởng Viện Âm nhạc Việt Nam thì sự kiện này được Viện Âm nhạc Việt Nam phối hợp với các Sở VH,TT&DL các tỉnh, thành phố có di sản ca trù tổ chức nhằm tuyên truyền, quảng bá kết quả phục hưng ca trù trong 5 năm, giai đoạn 2010 – 2014.

Nhạc sĩ Đặng Hoành Loan, Tổng đạo diễn, cố vấn chuyên môn của “Liên hoan ca trù toàn quốc năm 2014”, cho biết sự kiện năm nay sẽ không có nhiều nghệ nhân cao tuổi tham gia, thay vào đó là sự tập trung đầu tư cho nhiều ca nương trẻ, đánh giá việc trao truyền và gìn giữ nghệ thuật hát ca trù của các thế hệ nghệ nhân kế cận. Sự kiện này sẽ có sự tham gia của 25 CLB thuộc 12 tỉnh, thành trên toàn quốc như: Hà Nội, TPHCM, Hải Phòng, Bắc Ninh, Hà Tĩnh, Hải Dương, Hưng Yên, Phú Thọ… Tại kỳ liên hoan này, mỗi đơn vị tham gia sẽ tự xây dựng chương trình nghệ thuật với thời lượng tối đa là 30 phút. Ngoài những thể cách hát quen thuộc thường hát trong câu lạc bộ, các tổ chức, cá nhân tham gia liên hoan còn phải biết đàn, hát, gõ phách, cầm chầu 5 trong 15 thể cách ca trù có tính kinh điển như: Hát mở (hoặc hát mở cửa đình), thét nhạc, gửi thư, ngâm thơ cô đầu… Ngoài ra, BTC cũng khuyến khích các CLB, cá nhân trình diễn những thể cách hát hoặc hát múa ca trù mới được phục hồi, khai thác.

TS Nguyễn Bình Định nhấn mạnh, “Liên hoan ca trù toàn quốc 2014” diễn ra nhằm khẳng định, sau 5 năm được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, đến nay ca trù đã được phục hồi tương đối tốt ở hầu hết các thể loại. Đặc biệt, chúng ta đã vượt qua được thời kì bảo vệ khẩn cấp, ngày một làm tốt quá trình phục hồi, bảo tồn và phát huy giá trị của ca trù. Cùng với sự gia tăng của các đoàn, các CLB tham dự ở mỗi kì liên hoan, ca trù hiện nay đã có một sức sống trong cộng đồng tốt hơn nhiều năm trước, được công chúng đón nhận và yêu mến.

Nhiều người ví “Liên hoan ca trù toàn quốc năm 2014” chỉ như một “nụ cười nhẹ tựa hé môi” bởi đằng sau đó vẫn còn quá nhiều sự trăn trở của những người tâm huyết với bộ môn nghệ thuật truyền thống này. Trên thực tế, Bộ VH,TT&DL đã ban hành một chương trình hành động mang tính bảo tồn và phát triển ca trù với những kế hoạch cụ thể như: xây dựng kế hoạch kiểm kê, nghiên cứu, sưu tầm, tư liệu hóa di sản văn hóa phi vật thể hát ca trù; Củng cố, duy trì hoạt động và thường xuyên kết nạp thành viên mới; Hàng năm tổ chức lớp học để truyền dạy và xây dựng lớp nghệ nhân kế cận; ban hành chính sách đãi ngộ, phong tặng nghệ nhân dân gian cho các cá nhân có tài năng, có đóng góp quan trọng trong việc giữ gìn, phát huy giá trị di sản ca trù… Thế nhưng, 5 năm đã qua, ca trù vẫn đang khoác “chiếc áo cũ” dù đã ít bụi hơn.

Ca nương Phạm Thị Huệ đã lắc đầu nguầy nguậy khi được hỏi về chương trình bảo tồn ca trù do Bộ VH,TT&DL ban hành. Ngay cả “đệ nhất danh cầm” Nguyễn Phú Đẹ cũng không hề hay biết gì về chương trình này. Sự tồn tại và phát triển của ca trù trong thời gian qua chủ yếu dựa vào sự nỗ lực mang tính tự phát của những người tâm huyết rải rác ở các CLB của 15 tỉnh, thành có di sản ca trù.

Nhạc sỹ Đặng Hoành Loan cũng chia sẻ, việc ca trù trải dải ở 15 tỉnh, thành phố chưa đủ để nói lên sức sống của ca trù. Và một sự thật đáng buồn là các cơ quan quản lý văn hóa vẫn chưa có sự quan tâm đúng mực dành cho môn nghệ thuật truyền thống này. Theo ông Loan, muốn bảo tồn và phát triển được ca trù nói riêng và các bộ môn nghệ thuật truyền thống nói chung không thể dựa vào sự nỗ lực của các CLB mà phải có sự đầu tư bằng ngân sách nhà nước. Tuy nhiên, tiếp xúc với nhiều địa phương trong quá trình khảo sát về ca trù, ông thấy có nhiều Sở VH,TT&DL muốn dội nguồn kinh phí đầu tư cho việc bảo tồn các bộ môn nghệ thuật truyền thống nhưng họ không có cơ sở để chi. Bởi vì ngân sách nhà nước chỉ được chi khi có quyết định, thông tư quy định cụ thể. Đó là lý do nhiều tỉnh, thành phố muốn đầu tư mạnh tay cho việc bảo tồn ca trù cũng không thể làm được vì không có hành lang pháp lý.

Bên cạnh đó, nghệ nhân Hoàng Kỷ, người được suy tôn là “Đệ nhất trống chầu ca trù Lỗ Khê” cũng trăn trở rằng, Chính phủ ra nghị định xét tặng danh hiệu nghệ nhân giúp những người có nhiều cống hiến với di sản được tôn vinh đúng mực. Tuy nhiên, những bất hợp lý trong tiêu chí xét tặng danh hiệu khiến các nghệ nhân phải mất quá nhiều thời gian chờ đợi, trong khi hầu hết các nghệ nhân đều đã luống tuổi và có thể ra đi trong một sớm một chiều. Với những nghệ nhân ca trù đã được phong tặng danh hiệu thì chưa được hưởng chế độ đãi ngộ như chương trình hành động mà Bộ VH,TT&DL ban hành. Thêm vào đó, các chính sách để thu hút thế hệ trẻ kế thừa vốn văn hóa mang tầm di sản này cũng hoàn toàn chưa có.