Góc nhìn mới về nguyên phi Ỷ Lan: Tư tưởng vượt thời gian về hạnh phúc cá nhân
Giadinh.net - Gần đây, giới sử học bàn nhiều về một khía cạnh trước đây vốn ít được nhắc đến trong cuộc đời lừng lẫy của Nguyên phi Ỷ Lan - Bà là người phụ nữ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam đã có một chương trình quy mô quốc gia giải quyết tình trạng “không chồng không vợ” của người dân. Tuy nhiên, tư tưởng và việc làm vượt thời đại đó đã khiến giới sử học không đồng nhất trong việc lý giải cội nguồn.
Thương nỗi đau con người
Đền thờ Ỷ Lan tại Như Quỳnh, Hưng Yên. |
Truyền kỳ về Nguyên Phi Ỷ Lan giống như câu chuyện của công chúa Lọ Lem lưu truyền rộng rãi cả ở phương Tây lẫn phương Đông. Nhân chuyến tuần du Thổ Lỗi, lộ Bắc Giang, vua Lý Thánh Tông đến cầu tự, nhìn thấy người con gái dựa vào gốc lan mà hát. Vua lấy làm lạ, cho vời tới hỏi chuyện, đón vào cung, phong làm Ỷ Lan phu nhân. Ỷ Lan sinh thái tử Càn Đức, con lên ngôi, được tôn làm Thái phi, rồi Thái hậu. Bà tuy là một tín đồ Phật giáo, thấu hiểu vô thường nhưng vẫn không quên và lo nghĩ cho những thân phận cần sống một cuộc sống đời thường. “Bà không chỉ lui tới các đình chùa, trao đổi với các tăng ni thuyết giáo đạo Phật mà còn hay lui tới nơi của những người thuộc tầng lớp thấp trong xã hội phong kiến để chia sẻ chuyện trò với họ, động viên để họ nói ra những nỗi muộn phiền sâu kín trong lòng” (trích “Đại Việt sử kí Toàn thư” – Ngô Sĩ Liên).
Xuất thân là một thôn nữ, hiểu thấu những khổ đau của người phụ nữ nông dân vì nghèo khổ phải đem thân gán nợ cho nhà giàu, bà đã xuất tiền trong Nội phủ chuộc họ về, gả cho những người góa vợ hoặc người nghèo khó không đủ tiền cưới vợ. Sách Đại Việt sử kí của sử gia đời Trần Lê Văn Hưu có viết: “Năm Quý Mùi niên hiệu Long Phù năm thứ 3 (tức năm 1103), mùa xuân, Thái hậu phát tiền ở kho Nội Phủ để chuộc những con gái nhà nghèo đã phải bán đi ở đem gả cho những người góa vợ”. Cũng từ sự kiện này, sử gia Ngô Sĩ Liên đã có lời bàn trong cuốn Đại Việt sử ký Toàn thư: “Con gái nghèo đến nỗi phải đợ mình làm mướn, con trai nghèo đến nỗi không vợ, đó là cùng dân của thiên hạ. Thái hậu (Ỷ Lan) đổi mệnh cho họ cũng là việc nhân chính vậy”. Cũng như vậy, thương cảm cho bao cũng nữ phí hoài tuổi xuân trong cung cấm, bà đã cho xuất cung rất nhiều người và gả chồng cho họ.
“Ai hiểu được mục đích tối thượng của cuộc sống, hiểu được ham muốn chân thực của con người như bà, để những thân phận cô đơn kia được thấy mình sống trên đời có người để yêu? Thái độ về giới của bà cho thấy bà tư duy trên một nền triết học rất độ lượng và thấu hiểu, nhận biết sự vô thường nhưng nhận biết cả khổ đau, điều hiện hữu rõ nhất trong nhân gian, trong tình yêu của con người”- Tiến sĩ Hán học Cung Khắc Lược, người từng tìm đến rất nhiều đền thờ Nguyên phi Ỷ Lan để tìm hiểu về cuộc đời của bà, đánh giá.
PGS.TS Nguyễn Hải Kế |
TS Nguyễn Hải Kế, Chủ nhiệm Khoa Lịch sử, Trường ĐH KHXH&NV thì cho rằng: “Xét về mặt đạo đức của bà thì trong đức tin của người Việt, Ỷ Lan Hoàng Thái Hậu vẫn là “bà Tấm” của Kinh Bắc - người mang trái tim nhân hậu, yêu thương của đức Phật che chở cho muôn dân”. Nhân dân ghi nhớ công đức này, gọi bà là “Quan Âm”. Trái tim một người phụ nữ vĩ đại mong muốn không chỉ giải phóng và mang lại hạnh phúc cho phụ nữ mà mang lại bình yên về giới, niềm hạnh phúc về giới, nền tảng cơ bản để xã hội tồn tại trong một hình thái đẹp nhất-cân bằng âm dương. Nó cũng để không ai bị ẩn ức, không ai bị cô đơn, không ai thấy mình là vật thừa của con tạo. Bà là người phụ nữ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam quan tâm đến phụ nữ nói riêng và sự thỏa mãn về giới nói chung.
Nhiều cách lý giải
Những hành động của bà với tư cách là bậc mẫu nghi thiên hạ ngồi trên vạn người, đặc biệt xuất hiện trong thời kỳ phong kiến, đã khiến các nhà sử học ngày nay có nhiều kiến giải khác nhau. Điều gì khiến một người như bà vượt qua định kiến thời đại làm việc chưa ai từng làm? Theo TSKH Vũ Minh Giang, Trường ĐH Quốc gia Hà Nội thì: “Nhắc đến Ỷ Lan, người ta thường nhắc đến những mặt nổi trội như bà xuất thân bình dân và rồi tiến lên thành đại quý tộc, đứng đầu hàng phi, sau đó là chấp chính triều đình nên tất cả mọi hoạt động cuộc đời đều phản ánh hai giai đoạn này của cuộc đời bà, vừa gần gũi với tầng lớp bình dân nhưng cũng hết sức quý tộc”.
Tiến sĩ khoa học Vũ Minh Giang |
Dù cuộc đời của Ỷ Lan gắn nhiều đến các hoạt động chính trị, thậm chí, sử sách đều ghi việc bà giết Dương Thái Hậu và 76 cung nữ nhưng theo các nhà sử học thì tội đó so với công của bà cả về mặt tác động lịch sử chính thống và dân gian chỉ đáng 2 phần so với 8 phần. “Việc Ỷ Lan Nguyên phi giết 72, hay là 76 cung nữ là có thực. Nhưng “soi” hành động đó dưới vương triều phong kiến đó, thì nó có nguyên do của nó. Thời kỳ đó có tục “tuẫn táng”, tức là vua, hoàng hậu hay thái hậu mất thì đôi khi triều đình cũng chôn theo cung phi để hầu. Chính vì vậy, ta cũng phần nào hiểu cho bà. Đó có thể coi là những điểm đen trong cuộc đời của Ỷ Lan. Ỷ Lan có công 8 phần, lỗi chỉ 2 phần”, PGS.TS Nguyễn Minh Tường - Viện Sử học Việt Nam nói.
Chính vì những công tích của bà trong dân gian nên người đời yêu thương gọi bà là “Phật giáng thế” hay “bà Tấm” của Kinh Bắc bởi lòng nhân hậu, thương dân và công lao của Ỷ Lan đối với đất nước dưới vương triều Lý. Hàng trăm ngôi đền thờ Ỷ Lan được xây dựng ở khắp nơi để nhân dân tỏ lòng biết ơn, tưởng nhớ tới ân đức, công lao của bà.
Sử sách không ghi rõ tên thật của bà là gì, sinh năm nào, chỉ còn đọng lại sâu sắc hình ảnh người con gái đứng tựa cây lan, người con gái quê lãng mạn kia không biết đã được thừa hưởng từ ai, học hỏi từ bao giờ để có được những suy nghĩ khác lạ nhưng đầy nhân bản trong thời kỳ phong kiến hà khắc về tình cảm cá nhân như vậy?
Phong Thiện
Hai đợt gió mùa Đông Bắc dồn xuống, miền Bắc có mưa rét?
Thời sự - 9 phút trướcGĐXH - Theo dự báo thời tiết, tuần tới thời tiết ở miền Bắc sẽ dịu hơn do có hai đợt không khí lạnh tràn về. Trời có thể có mưa, nhiệt độ cao nhất trong ngày sẽ ở mức hơn 30 độ.
Nghi vấn thiếu nữ 15 tuổi bị sát hại rồi chôn lấp thi thể trong vườn chuối
Pháp luật - 1 giờ trướcGĐXH - Cơ quan chức năng TP. Hải Phòng và huyện An Dương đang phối hợp tiến hành xác minh điều tra làm rõ vụ án mạng khiến một thiếu nữ 15 tuổi tử vong. Đáng chú ý, thi thể của nạn nhân được chôn lấp tại khu vực vườn chuối...
Tin sáng 20/4: Cận cảnh voi rừng 'bẻ' cây làm cầu vượt để thoát qua hàng rào điện; cha già bật khóc khi tìm được con trai thất lạc 43 năm
Xã hội - 1 giờ trướcGĐXH - Clip ghi lại cảnh voi rừng ở Đồng Nai bẻ cây làm cầu vượt để thoát qua hàng rào điện; cụ ông 87 tuổi ở Quảng Bình đã được kết nối, nói chuyện với người con trai thất lạc cách đây 43 năm qua ứng dụng video.
Hải Dương: Xe ô tô con bất ngờ lao xuống sông Sặt, tài xế tử vong
Xã hội - 9 giờ trướcGĐXH - Khi chạy tới cổng tỉnh ủy Hải Dương, xe ô tô do ông H. điều khiển bất ngờ lao qua vỉa hè rơi xuống sông Sặt khiến tài xế tử vong.
Phát hiện một cửa hàng bán vàng giả nhãn hiệu Chanel
Pháp luật - 9 giờ trướcGĐXH - Cửa hàng kinh doanh vàng giả nhãn hiệu Chanel tại huyện Diễn Châu (Nghệ An) vừa bị lực lượng chức năng lập biên bản đề nghị xử phạt số tiền 85 triệu đồng.
Bắt giữ nhóm đối tượng lừa kết hôn với người Trung Quốc để chiếm đoạt quà sính lễ
Pháp luật - 11 giờ trướcGĐXH - Với thủ đoạn tinh vi, nhóm đối tượng đã tạo dựng màn kịch lừa kết hôn với người Trung Quốc để lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Hình ảnh 'kinh hoàng' tại các chợ tự phát ở Hà Nội
Đời sống - 12 giờ trướcGĐXH - Chợ tự phát (chợ cóc, chợ tạm) đang mọc lên dày hơn ở nhiều khu đông dân cư tại các đường phố Hà Nội. Con đường nơi có chợ cóc họp thường xảy ra tình trạng ùn tắc giao thông, mất vệ sinh, gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe người dân xung quanh.
Hà Nội: Tuyến buýt nhanh BRT hoạt động ra sao trước ngày bị "khai tử"
Đời sống - 13 giờ trướcGĐXH - Mặc dù được đầu tư hơn 1 nghìn tỉ đồng, thế nhưng sau nhiều năm hoạt động, tuyến xe buýt nhanh BRT Kim Mã - Yên Nghĩa vẫn chưa đáp ứng được kỳ vọng về giảm thiểu ùn tắc. Vừa qua, UBND TP Hà Nội đã có đề xuất "khai tử" tuyến buýt nhanh BRT để thay bằng đường sắt đô thị.
Đau lòng hai chị em ruột bị đuối nước thương tâm trong ngày nghỉ lễ
Xã hội - 14 giờ trướcGĐXH - Ra đầm nuôi trồng thủy sản của người thân chơi, thấy em bị ngã xuống nước, chị gái đã lao xuống cứu em. Do không biết bơi, cả 2 chị em cháu D. bị đuối nước.
Hai đợt gió mùa Đông Bắc liên tiếp sắp dồn xuống miền Bắc sau chuỗi ngày oi nóng
Thời sự - 14 giờ trướcGĐXH - Theo dự báo thời tiết, tuần tới miền Bắc chuẩn bị đón hai đợt gió mùa Đông Bắc khiến nền nhiệt độ giảm nhẹ và trời đỡ nóng.
Hai đợt gió mùa Đông Bắc liên tiếp sắp dồn xuống miền Bắc sau chuỗi ngày oi nóng
Thời sựGĐXH - Theo dự báo thời tiết, tuần tới miền Bắc chuẩn bị đón hai đợt gió mùa Đông Bắc khiến nền nhiệt độ giảm nhẹ và trời đỡ nóng.