Gian nan danh hiệu

"Chim vành khuyên" lận đận

Hai cái tên không hề xa lạ với điện ảnh và vô cùng gần gũi với công chúng là "chim vành khuyên" Tố Uyên và "nàng Thị Nở" một thời Đức Lưu, một người ở tuổi hơn 70, một người đã qua tuổi 60 từ lâu nhưng đến bây giờ vẫn lọ mọ làm đơn để xin được xét tặng danh hiệu NSƯT.

"Chim vành khuyên" trở thành biểu tượng kinh điển của điện ảnh Việt Nam lúc bấy giờ và cho đến tận sau này- giải thưởng Bông sen vàng trong Liên hoan phim Việt Nam lần thứ I và giải xuất sắc trong Liên hoan phim quốc tế Karlovy Vari (Tiệp Khắc). Với cá nhân nghệ sĩ Tố Uyên, không chỉ xuất sắc với vai diễn, năm 1964, bà là đại diện trẻ nhất của ngành văn hóa cùng với nhà thơ Nguyễn Đình Thi là hai đại biểu ưu tú được vinh dự gặp Bác Hồ.

Vậy nhưng, khi danh sách được công bố, nhiều cái tên được phong mà không có Tố Uyên. Trượt danh hiệu về nghề nhưng Tố Uyên lại được "tặng" một danh hiệu khác: "Chim vành khuyên gãy cánh".

Ngậm ngùi "Thị Nở"

NSƯT là danh hiệu cao quý trao tặng cho nghệ sĩ có nhiều đóng góp và cống hiến cho nghệ thuật. Năm 2011, có 21 nghệ sĩ được Bộ VH,TT&DL đề nghị phong tặng danh hiệu NSND và 28 nghệ sĩ được phong danh hiệu NSƯT, trong đó có nhiều nghệ sĩ lâu năm như Đức Lưu, Tố Uyên, đạo diễn Đỗ Minh Tuấn, Trần Vịnh…

Dù thiệt thòi nhiều bề trong sự nghiệp cũng như đời sống riêng, nhưng khi nhắc đến đàn chị của mình là nghệ sĩ Đức Lưu, Tố Uyên không khỏi ngậm ngùi: "Mình đã vậy, còn chị ấy là lớp người đi trước từ khóa I nhưng đến giờ vẫn "bằng vai phải lứa" với mình và lớp con cháu sau này thì thiệt thòi quá. Từ năm 6 tuổi, tôi đã được xem những vai diễn của Đức Lưu và khâm phục chị ấy nhiều lắm. Nhiều người nói, Đức Lưu chỉ có một vai diễn Thị Nở thì chưa đủ cơ sở để phong danh hiệu, nhưng nói như thế thật thiển cận. Vì sau này Đức Lưu còn tham gia nhiều vai diễn khác bên kịch, chỉ có điều cái đỉnh cao của vai Thị Nở lớn quá nên lấn át đi những vai khác mà chị đang làm".

Nghệ sĩ Đức Lưu học cùng khóa với nhiều nghệ sĩ như Trà Giang, Như Quỳnh, Thế Anh... Trong khi bạn mình đã phong NSND từ lâu còn bà vẫn giản đơn với hai từ "nghệ sĩ". Bà nhớ lại: "Sau vai Thị Nở, tôi được điều sang Đoàn kịch Hà Nội nên khi có đợt xét tặng đầu tiên, tôi làm hồ sơ theo bên kịch chứ không phải bên điện ảnh. Lúc đó, đoàn tôi có 4 người được đề cử, nhưng chỉ tiêu thì chỉ có một người. Vậy là lãnh đạo bảo chúng tôi tự "họp kín" với nhau. Ngoài tôi và hai người nữa còn có anh Trần Hạnh. Cuối cùng, cả nhóm đều nhất trí bầu anh Trần Hạnh, mặc dù ai cũng đều xứng đáng".

Dù đã nghỉ hưu, nhưng hai người phụ nữ này vẫn tham gia công tác xã hội và nghề nghiệp. Tố Uyên làm cho một tổ chức khuyến học, còn Đức Lưu làm đối ngoại cho một trường đại học. Con cái họ cũng đều thành đạt, có vị trí trong xã hội. Chính vì vậy, danh hiệu với họ chỉ còn mang tính hình thức. Dù lần này có "trượt" nữa thì cả hai nghệ sĩ sẽ không còn như cái thủa nồng nhiệt với giải thưởng đến mức, không được thì thể hiện sự bức xúc bằng việc lặn lội lên tận cửa Bộ Văn hóa để đòi lại hồ sơ, không cần chờ đợt xét duyệt lần sau nữa. Và sau gần 30 năm, dù có lúc buồn vì nhân tình thế thái, nhưng hai người phụ nữ ấy vẫn chưa lúc nào hết hi vọng rằng, sẽ có lúc mình được công nhận, dù danh hiệu đó thật là nhỏ nhoi với những cống hiến mà họ đã làm.

Thanh Hà