Bộ sưu tập ngà voi "hàng khủng"

Bộ sưu tập này ông Hiến sưu tầm trong nhiều năm trước, chúng tôi đưa ra để những người ưa mỹ nghệ tham khảo thêm. Còn hiện nay hành vi mua bán, săn bắn voi là vi phạm pháp luật.

 

Cặp ngà voi có trọng lượng 125 kg.

 

Ý nghĩa của cặp ngà

Không cần phải là những người quá am hiểu cũng có thể thấy ngà voi là một mặt hàng quý hiếm, có giá trị cao và không phải ai cũng có cơ hội sở hữu ngà voi và những đồ vật làm từ ngà. Người ta thường thấy ngà voi xuất hiện sau những chiếc ghế của vua hoặc những nơi quyền quý. Các đồ vật có chất liệu bằng ngà cũng thường chỉ có mặt trong chốn cung đình hoặc các gia đình quý tộc. Chính bởi sự quý hiếm mà giá ngà voi trên thị trường khá cao, khoảng từ 2.000 đến 2.500 USD/kg. Giá cả của loại hàng đặc biệt này càng được nhân lên cao theo cân nặng của ngà. Thường thì những cặp có trọng lượng từ 50kg trở lên sẽ có giá đội lên rất cao. Đặc biệt là những cặp ngà hội tụ được các yếu tố về mỹ thuật thì giá cả rất đắt, có những cặp có thể lên tới nửa triệu USD. Mặc dù việc chơi ngà đòi hỏi phải có tiềm lực về tài chính nhưng không phải ai cũng biết cách sử dụng ngà. Việc chơi ngà không đơn giản như nhiều mặt hàng quý, hiếm khác như vàng, bạc...

Đa số những người chơi ngà cặp phải chọn đủ các yếu tố cần có của một cặp ngà. Điều đầu tiên đó là sự cân đối của cặp ngà. Khi hai chiếc ngà khép lại phải tạo thành hình ôvan hoặc hình tròn. Hình thế này vô tình gần giống với chữ “phúc” trong tiếng Hán. Khi chẻ đôi chữ này, người ta lại nhìn thành chữ “thọ”. Chỉ cần đạt được yếu tố này đã vô cùng khó khăn bởi hiếm có con voi nào cho được cặp ngà đều đặn bởi các cặp ngà thường bị lệch. Cứ hàng trăm con mới có được một con có ngà cân bằng nhau.

Người chơi ngà cặp kỵ nhất là những cặp ngà thẳng. Ngay cả đó là một cặp ngà đều nhau thì người chơi cũng không bao giờ dùng cả cặp bày theo hướng dựng đứng mà sẽ thay bằng thế nằm ngang. Lý giải cho điều này, nhiều người cho rằng cặp ngà thẳng lại để ở thế dựng đứng giống như hành vi “chống trời”. Điều này tuyệt đối kiêng kỵ bởi nó cũng giống như mang trọng tội bên mình. 

 

Cua ngà có thể cử động được.

Ông Dương Phú Hiến cho biết, khi đã tìm được một cặp ngà cong cân đối, việc trưng bày cũng đòi hỏi những yêu cầu riêng. Hai đầu nhọn của cặp ngà phải hướng ra phía trước để đón lộc. Còn với những chiếc ngà không đều nhau hoặc ngà bị gãy, ngà vụn... thường được chế tác thành các đồ dùng làm vật trang trí, trang sức phụ nữ,... Ngày nay ngà còn được dùng làm phím đàn pianô, đồ mỹ nghệ... Những mặt hàng này rất khó chế tác và giá cả cũng cao gấp nhiều lần các chất liệu thông thường.

Ngà voi - linh vật  của uy quyền?!

Ngà voi vốn là cặp răng nanh của voi đực. Ngà được mọc ra từ hàm trên của voi và là bộ phận trợ lực cho các động tác cuốn, hút, đẩy... của vòi voi. Ngà chính là một phần xương kết tinh đặc biệt của voi. Những con voi càng già thì cặp ngà của chúng càng dài. Voi lại là con vật được xem là lớn nhất trong số các loài vật. Có lẽ từ xuất phát điểm này mà từ xa xưa, con người đã quan niệm ngà voi thể hiện cho một uy quyền nào đó. Nhiều người cho rằng “Lộc rừng ở nhà, quỷ ma chạy sạch”. “Lộc”  ở đây ý chỉ 4 thứ gồm ngà voi, nanh hổ, sừng tê giác và sừng hươu, nai. Với suy nghĩ này, nhiều người sưu tập ngà voi với mong muốn về sự an toàn và sự phát triển cho gia thế.

Trên thực tế, ngà voi cũng được sử dụng vào chế tác nhiều sản phẩm trong chốn cung đình như những vật trang trí, chặn giấy hoặc đồ gia dụng như chén ngà, đũa ngà... Ngoài sự quý hiếm và thể hiện uy quyền, các vật dụng bằng ngà còn được tương truyền là vật mẫn cảm với các chất độc. Nếu trong thức ăn có độc thì bát, đũa ngà sẽ lập tức đổi màu. Ngà cũng được dùng làm các thẻ bài dùng để ra vào cung cấm. Chỉ có một số chức bậc mới được cấp cho những thẻ bài này.

Theo ông Hiến thì giá trị của ngà chủ yếu do quan niệm có hơi hướng tâm linh của con người bởi nó là linh vật của một con vật to lớn, có sức mạnh.

 

Ống đựng bút bằng ngà.

Phân biệt ngà thật và giả

Trên thị trường hiện có nhiều loại ngà voi được chế tác bằng các chất liệu nhựa đặc biệt. Những người có kinh nghiệm lâu năm trong nghề sưu tập ngà chỉ cần nhìn sơ qua hoặc sờ tay sẽ dễ dàng nhận thấy đâu là ngà giả, đâu là ngà thật. Đặc điểm chính của ngà voi là màu trắng hơi pha vàng. Ngà voi thường mịn, có những chiếc mang màu vàng đậm là do thời gian hoặc chôn dưới đất lâu năm. Ngà voi có đặc điểm nổi trội là cấu tạo bởi những thớ dọc, khi nhìn kỹ sẽ thấy thớ như của tre, nứa. Các thớ này được sếp đều đặn từ trọng tâm ra đến ngoài. Theo ông Dương Phú Hiến thì việc tính tuổi của voi qua bộ ngà cũng giống như tính tuổi của một cây gỗ. Dựa vào các thớ dọc được xếp theo vòng sẽ tính được tuổi của voi. Chỉ cần cắt ngang ngà voi và đếm số vòng bên trong sẽ ra tuổi của con voi đó.

Với những đặc điểm trên, kỹ thuật làm ngà giả không thể thực hiện được. Ngà giả chỉ giống ở bề ngoài và không có các vòng vân bên trong. Thông thường, ngà giả được làm bằng các loại nhựa. Chỉ cần một thao tác đơn giản là dùng lửa đốt, nếu là ngà giả thì ngay lập tức sẽ bị sun lại, ngà thật đốt sẽ không xảy ra hiện tượng trên. Ngay cả bột ngà voi thật được cạo ra cũng rất khó cháy trong khi bột ngà giả bằng nhựa thì sẽ nhanh chóng bén lửa.

 

Tượng Phật bằng ngà.

Bộ sưu tập quý hiếm

Bộ sưu tập ngà voi của ông Dương Phú Hiến chủ yếu là ngà điêu khắc. Với hơn 100 hiện vật bằng ngà, bộ sưu tập này có thể được coi như độc nhất vô nhị tại Việt Nam. Bộ sưu tập này của ông Hiến cũng chưa từng xuất hiện trước công chúng.

Ngoài bộ điêu khắc bằng ngà voi, ông Dương Phú Hiến còn sở hữu một cặp ngà voi cong vô cùng cân đối có trọng lượng 125kg. Được biết, cặp ngà voi lớn hiện lưu giữ tại Dinh Độc Lập có trọng lượng khoảng 50kg. Sách kỷ lục Việt Nam cũng ghi nhận cặp ngà voi lớn nhất Việt Nam là cặp ngà được trưng bày tại Tỉnh uỷ tỉnh Bến Tre với trọng lượng 90kg.

Giới thiệu về bộ sưu tập của mình, ông Hiến cho biết, gia đình ông mất rất nhiều năm sưu tầm. Bộ sưu tập này đặc biệt ở chỗ là hoàn toàn của Việt Nam và được các nghệ nhân nước ta gia công, có những sản phẩm được làm từ nhiều thế kỷ trước. Bộ sưu tập của ông chủ yếu là các bảo tháp, phù điêu, chặn giấy, điếu cày... Trong đó, có cặp bảo tháp được ông Hiến cho rằng tái hiện lại Hội nghị Diên Hồng. Trên cặp bảo tháp này chạm khắc rất nhiều tiểu cảnh với hàng trăm bô lão tham gia. Cặp bảo tháp này được cho rằng từng là vật trưng bày tại cung đình Huế và được sản xuất vào thời kỳ Lê - Nguyễn.

Ông Hiến cho biết, các sản phẩm trong bộ sưu tập ngà của ông được mua lại cách đây nhiều năm. Khoảng 10 năm trở lại đây ông không còn mua được các đồ bằng ngà nữa, vì ngà voi không được phép buôn bán, còn voi thì không được săn bắn. Các thợ điêu khắc ngà ngày nay cũng ngày càng hiếm hoi. Việc điêu khắc trên ngà khác xa với điêu khắc gỗ và cần những nghệ nhân có tay nghề cao. Với chất liệu ngà thì chỉ cần một sơ xuất nhỏ cũng có thể làm hỏng cả cặp ngà. Bởi vậy cần sự cẩn trọng, tỉ mỉ của nghệ nhân. Nếu như cùng một loại sản phẩm, khi điêu khắc trên gỗ có thể tính thời gian bằng giờ hoặc ngày nhưng điêu khắc trên ngà thì cần phải tính bằng tháng, bằng năm.

 

 

Hoàng Phương