Biến đê sông Hồng thành "con đường gốm sứ"

“Gọn nhà, sạch phố, đẹp thủ đô”

Năm 2000, để kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội, Bộ GT-VT “tặng” TP Hà Nội một con đê bêtông kiên cố bao quanh nội thành, để đảm bảo cho việc “có vỡ đê ở đâu thì vỡ, chứ đê bao quanh Hà Nội - trái tim cả nước - thì bất khả”. Con đê dài 6km này nằm song song và cao hơn 1m so với các tuyến đường Âu Cơ, Nghi Tàm, Yên Phụ, Trần Nhật Duật, Trần Quang Khải, Trần Khánh Dư (các tuyến đường này chính là mặt đê cũ).

Đó là một “cục ximăng” dài 6.000m, và không ai có ý định trang trí gì trên đó cả. Duy nhất có một lần là khi cầu vượt nút Chương Dương mới hoàn thành, tạo ra một bức tường bêtông rộng khoảng 70m2 ở đầu trụ cầu, người ta định đặt nhà điêu khắc Trần Tuy làm một bức phù điêu có tên là Thăng Long rồi gắn lên đó. Nhưng rồi những vị lãnh đạo ở Bộ GT-VT có ý định này, người bị ốm mất đột ngột, người mắc án vào tù, thế là công việc bị đình lại.

Đoạn đê bêtông quà tặng cứ nằm... xám xịt như vậy. Phía quay vào những con đường bụi bặm bên trong thành phố thì lạnh lẽo, tuy có đoạn người ta trồng ít hoa trên mặt đê. Mặt quay ra sông Hồng thì những đoạn tối vô tình làm chỗ chắn cho người ta nhảy vào... “giải quyết nỗi buồn”!

Nhà của Nguyễn Thu Thủy (sinh năm 1971) ở ngõ 210 đường Nghi Tàm, tức là ở khoảng giữa chiều dài “cục ximăng” dài 6km (mà đề án con đường gốm sứ chọn để “bọc gốm). Là phóng viên lại yêu mỹ thuật, tuy không học hội họa chính qui nhưng Thủy học qua khá nhiều xưởng vẽ ở Hà Nội, hiện chị tham gia đều đặn ở Câu lạc bộ Họa sĩ trẻ Hà Nội. Trước đây, Thủy làm ở tạp chí Mỹ Thuật, sau đó chuyển sang báo Hà Nội Mới (nằm ở cạnh hồ Gươm, trung tâm thủ đô). Hằng ngày, để đến cơ quan, chị phải hai lượt đi qua vài cây số con đường đê vừa lúc nhúc xe cộ, lại mù mù xam xám do bụi bặm (có lúc lượng bụi trên đoạn đường này đo được lên tới gấp 22 lần tiêu chuẩn cho phép). Lúc đi làm nhìn đoạn đê bêtông nhằng nhịt chữ viết, hình vẽ bậy mà chán ngán trước một ngày mới, khi chiều về nhìn mà thêm mệt mỏi. Chị nảy sinh ra ý định phải làm gì đó để dải đường thân thuộc của chị trở nên... dễ coi hơn!

Tháng bảy năm ngoái, trở về từ Berlin sau khóa học ngắn hạn hai tháng về báo chí môi trường (thời gian này Thủy đi thăm bảy nước châu Âu, chụp hơn 4.000 kiểu ảnh tại các công trình kiến trúc nghệ thuật và các bảo tàng), những kiến trúc ốp gốm đủ dạng vẻ từ các nền văn minh cổ đại cho đến ngày nay bày ra khắp nơi làm chị thích thú. Và thế là câu trả lời đã hiện ra đích đáng cho đoạn đường! Đề án “Con đường gốm sứ ven sông Hồng - Quà tặng Hà Nội nhân 1.000 năm tuổi” ra đời tháng 11-2006 để nhằm trang trí lại món “quà tặng”của Bộ GT-VT nhân dịp 990 năm Hà Nội. Phương thức thực hiện của nó như trong tên gọi của đề án: nhân dân đóng góp tiền của để các nghệ sĩ góp công sức làm ra tác phẩm tặng thủ đô và tặng... chính mình, với sự đồng ý của chính quyền thành phố!

Khi nghe thông tin về đề án này trên báo chí, nhiều người nhầm tưởng tác giả của đề án này “tham” lập kỷ lục. Nào là tranh gốm dài nhất thế giới, nào là số nghệ nhân gốm quốc tế tham gia nhiều nhất... Có hay đâu tác giả của nó chỉ xuất phát từ ý nguyện có thể tóm gọn trong câu khẩu hiệu (mà trước nay ít người thực hiện đầy đủ): “Gọn nhà, sạch phố, đẹp thủ đô”.

Thủy cười như mếu nói với chúng tôi có nhiều công ty gốm sứ tưởng là dự án nhà nước, đã ngỏ lời xin nhận đặt hàng, chi phần trăm tử tế. Từ khi nghĩ ra đề án “vô công rồi nghề” này, nghĩ đến đâu Thủy bỏ sức lực và “vác tiền nhà” làm ngay đến đấy. Chị đôn đáo chạy sang Bát Tràng vẽ, đặt mẫu gốm, hô hào bạn bè trong CLB Họa sĩ trẻ tham gia...

Làm đẹp nơi ta ở, phải có vẻ riêng...

Ít ai biết rằng người Pháp đã từng công phu biến Hà Nội thành một khu rừng thật sự với 500 chủng loại cây khác nhau, từ cây bụi, dây leo đến cây gỗ, nhưng các loại cây lạ đang bị thay thế dần bằng... mỗi phượng! Chuyện này do nhà giáo nhân dân Vũ Văn Chuyên kể lại. Còn chuyện trang trí lên những mảng tường trống nơi công cộng thì nực cười. Năm ngoái, Sở VH-TT Hà Nội từng định mở một cuộc “Liên hoan graffiti” (nôm na là dùng bình xịt vẽ bừa lên tường, mà ở các nước Âu, Mỹ người ta phải khốn khổ khốn nạn lắm mới dẹp được cái nạn sinh ra từ văn hóa hip hop này). Sau khi báo chí phản đối quyết liệt vụ này mới bị dẹp đi...

Trở lại với đề án “con đường gốm sứ”, đó là nỗ lực của một cá nhân mong muốn làm sạch đẹp thành phố của mình, bắt đầu từ nơi mình ở. Câu trả lời của đề án bằng bích họa gốm (hoặc nề họa - tranh tường hoành tráng), cũng là câu trả lời chung của thế giới cho các bộ mặt đô thị hiện đại. Ngược lại, nó cũng hàm chứa nét bản sắc độc đáo cho một thành phố bằng chính những sản phẩm gốm được tạo ra bằng tâm huyết của các nghệ sĩ bản xứ. Đề án được nhiều sở, ngành của Hà Nội cũng như các nhà chuyên môn có uy tín đánh giá cao tính khả thi, chỉ còn chờ chủ tịch UBND phê duyệt cho phép làm thực nghiệm 100m đầu tiên. “Vốn” gốm bích họa và “vốn” nghệ sĩ từ triển lãm sẽ không chỉ dừng ở đề án này, mà còn có thể áp dụng được nhiều địa điểm khác trong thành phố, cũng như các địa phương khác trong cả nước...

Ai, và bao giờ, sẽ đắp da, đắp thịt cho cái cơ thể kiến trúc lổn nhổn sần sùi những “cục ximăng” mọi nơi? Trả lời: chính mỗi chúng ta, và phải ngay từ bây giờ!

Cuộc triển lãm các mẫu phác thảo gốm khai mạc ngày 19-5 vừa rồi ở Bảo tàng Dân tộc học, Thủy cũng phải bỏ tiền túi hoàn toàn để lập một “trại sáng tác” mời 13 nghệ sĩ (một từ Mỹ sang) làm các phác thảo gốm trong 17 ngày. Mục đích là “phô trương lực lượng” nghệ sĩ gốm, thể hiện vẻ đẹp cực kỳ phong phú của gốm VN (mỗi tác giả bày từ 2-7m tranh gốm). Từ các phù điêu gốm màu làm theo các môtip dân gian của họa sĩ Bùi Hoài Mai; hay các tác phẩm gốm trắng hiện đại của nghệ sĩ gốm Nguyễn Khắc Quân, cho đến các sáng tác gốm Bát Tràng của nhóm họa sĩ trẻ... Kinh phí chị tự bỏ ra đã lên đến hơn 100 triệu (trong đó vẫn còn nợ 60 triệu tiền gốm màu ở Bát Tràng). Cũng may, các lò gốm quen đã giúp nơi ăn ở cho một số nghệ sĩ, còn Bảo tàng Dân tộc học đồng ý (trong thời gian rất nhanh) cho triển lãm miễn phí. Các nghệ sĩ gốm thì ủng hộ đề án hết mình bằng các tác phẩm. Có điều cuộc bán đấu giá “con” ôtô cổ Peugeot 203 Berline 1949 mà chồng chị định để tặng vợ “nuôi” đề án hôm khai mạc triển lãm đã không thực hiện được, bởi Bảo tàng Dân tộc học chưa có tiền lệ tổ chức bán đấu giá. Sắp tới, cuộc bán đấu giá chiếc xe này được chuyển sang Trung tâm thương mại Vincom (Hà Nội) có lẽ sẽ rất được nhiều người quan tâm...

Theo Tuổi Trẻ