Bản quyền tác giả âm nhạc: Khi thánh đường bị vấy bẩn

Như tất cả các sản phẩm hữu hình khác mà bạn có thể cầm nắm, sờ ngửi thấy được, thì bài hát cũng do ai đó tạo nên, mà ở đây người tạo ra nó chính là nhạc sĩ. Họ cũng phải vắt cạn sự sáng tạo, đốt cháy vài triệu tế bào não cùng hàng vạn lần nơ ron thần kinh rung động để làm nên nó cho đời.

Thế mới hiểu rằng bài hát không phải là cỏ cây hoang dại để bạn có thể tuỳ thích trèo hái trái để ăn thoải mái hay bứng luôn đem về trồng trên mảnh vườn của mình dùng luôn cho tiện. Sử dụng bài hát tất nhiên bạn phải trả tiền tác quyền, nó không những đúng về mặt pháp luật mà còn hợp lý cả về mặt đạo đức.

Thật xót xa cho một thảm cảnh làm văn hoá khi báo Tuổi trẻ viết: "... Khi Khánh Ly đang say sưa hát các ca khúc của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn trên sân khấu Cung thể thao Tiên Sơn TP. Đà Nẵng thì bên dưới, một cuộc chiến đòi tiền tác quyền gay gắt diễn ra. Đơn vị tổ chức bị đòi tiền đến mức bỏ ra khỏi phòng và tìm cách đuổi đoàn làm việc của Trung tâm bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC) do nhạc sĩ Phó Đức Phương dẫn đầu, cùng Thanh tra Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch TP. Đà Nẵng". Than ôi ! Vì sao nên nỗi?

Nếu ban tổ chức chương trình không hài lòng cách làm việc nên bất hợp tác với VCPMC thì còn một cách khác nữa là đến gặp trực tiếp gia đình Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn để thoả thuận. Trước đây, khi tôi cộng tác với một đơn vị tổ chức biểu diễn ở Hải Phòng (công ty Spotlight Media)  từ năm 2010 đến 2013, không ít hơn 10 lần đến nhà gặp chị Trịnh Vĩnh Trinh (Q.1 TP HCM) để làm việc về tác quyền âm nhạc và mọi thứ thật thuận lợi vô cùng. Nhiều khi biết show tổ chức ở một nơi như Hải Phòng, chính chị Trinh chủ động giảm tiền tác quyền bởi vì biết giá vé chúng tôi không thể bán cao như các show ở Hà Nội hay TP.HCM được. 

Tôi cũng không quan tâm lắm về mặt luật pháp là ca sĩ Trịnh Vĩnh Trinh có đầy đủ quyền sở hữu hợp pháp 100% các tác phẩm âm nhạc của Trịnh để lại hay không, hay chỉ là sở hữu một phần nào đó như theo tranh cãi của các luật sư rành pháp lý bản quyền. Tôi chỉ cần đảm bảo rằng khách bỏ tiền mua vé xem, thưởng thức một sản phẩm văn hoá thì đó phải là một sản phẩm sạch, đàng hoàng, không phải sản phẩm bất hợp pháp hoặc hành động không đóng tác quyền nào đó của tôi sẽ vô tình biến khán giả bỏ tiền mua vé chính đáng thành người cổ xuý cho nhà sản xuất chương trình văn hoá lậu

Nếu ban tổ chức đang gặp khó như vé bán chưa được, đang ế vé thì cũng có thể thoả thuận thêm, cung cấp thông tin minh bạch hơn để nhận được sự cảm thông của các bên liên quan. Tuy nhiên ở một phương diện nào đó thì cách này cũng khá vô lý, bởi anh kinh doanh lãi thì ăn, lỗ thì chịu, vì nếu bán cháy vé, khan hiếm vé anh nâng vé lên thì anh có nâng tiền tác quyền không? Như đã nói mọi thứ trong tình huống này đều có thể bởi tôi đã từng gặp phải chuyện này khi tổ chức các show ca nhạc có bán vé trước đây.

Tôi nghĩ hay nhất là ca sĩ Khánh Ly chỉ cần lên tiếng thì mọi thứ sẽ đẹp đẽ lên biết chừng nào. Chưa kể là trong tình huống luộm thuộm này đã vô tình tạo ra cho ca sĩ Khánh Ly và Ban tổ chức một kịch bản đẹp để PR, đó là chỉ cần ca sĩ Khánh Ly xin giảm một phần cát xê của mình cho ban tổ chức đang gặp khó, để ban tổ chức làm đúng việc phải làm của mình là đóng tác quyền đầy đủ. Chẳng phải ca sĩ Khánh Ly cũng đã từng nói: "Tôi trở về và hát trên quê hương chỉ vì nhớ Trịnh và cũng vì chúng ta đã là kỷ niệm. Khi Trịnh Công Sơn mất đi tôi đã chết nửa cuộc đời...". Và chỉ cần như thế mọi đồn đoán Khánh Ly tranh thủ về Việt Nam hát để ngỏ hầu mong hốt vài cú cát xê sắp cuối đời tan biến thành mây khói, tên Khánh Ly khán giả đã yêu và tiếp tục sẽ được yêu nhiều hơn...

Nhưng cuối cùng thì tất cả cái mà họ làm là gì? Ông nhạc sĩ đáng kính của tôi- nhạc sĩ Phó Đức Phương đùng một cái bỗng thành Chí Phèo đeo bám, ăn vạ quyết liệt, quyết chí đòi tiền tác quyền. Thực ra, còn một cách khác để làm việc này, vì chương trình diễn nơi công cộng có mặt thanh tra sở VH,TT& DL Đà Nẵng chụp hình ghi lại làm bằng chứng, chứ một nhạc sĩ đạo mạo như nhạc sĩ Phó Đức Phương ai lại đi ăn vạ "từ Bắc vô Nam nối liền nắm tay" thế này cũng tội tình quá. 

Trong khi đó, ban tổ chức lại đi mời luật sư để cãi về mặt pháp lý với VCPMC. Còn ca sĩ Khánh Ly cũng úp mở rằng "Trịnh Công Sơn có kí tặng một văn bản về việc được sử dụng ca khúc thoải mái mà không cần đóng tác quyền". Rồi sau đó, nhạc sĩ Nguyễn Ánh 9 lại phụ họa thêm rằng: "Nếu Trịnh Công Sơn còn sống chắc không lấy tiền tác quyền bài hát!". Trời ạ, dĩ nhiên rồi! Nếu Trịnh còn sống thì chắc chắn sẽ không có vụ này, bởi hơn ai hết phải biết rằng Trịnh sáng tác không phải để làm business, để bán kiếm tiền tác quyền, mà nếu Trịnh không lấy tiền tác quyền thì sao? Cũng chỉ là một cách hành xử đẹp của một nhạc sĩ bề trên đáng kính, còn thanh toán tác quyền là cái phải làm để hợp lý hợp tình, là cách hành xử phải phép của người làm văn hoá. “Tôi làm nghệ thuật, tôi làm văn hoá, tôi sáng tạo nhưng không có nghĩa là tôi làm miễn phí. Tôi cũng còn có những cái bill phải trả và bánh mì để sống”. Có ai từng nghe câu này của nhạc sĩ trẻ chưa?

Nhạc Trịnh thiêng liêng như thánh đường, khi người ta vui người ta hát nhạc Trịnh, khi người ta buồn cũng tìm đến nhạc Trịnh, bởi nhạc của Trịnh không những là lời ca, nhạc của Trịnh không những là giai điệu mà nó còn một sứ mệnh khác truyền tải cái triết lý tình sâu xa để đồng cảm, để xoa dịu những tâm hồn người cần đến nó. Chỉ tiếc rằng những người làm văn hoá đã làm cho thánh đường nhuốm màu xôi thịt, vấy bẩn. Có lẽ giờ đây Trịnh chỉ có thể hát “ôi Khánh Ly nàng hỡi! Nơi em về ngày vui không em....?

Nguyễn Khoa Nam