Tiêu chảy cấp do Rotavirus ở trẻ em: Dễ tử vong vì chủ quan

Hầu hết trẻ đều nhiễm vi rút tiêu chảy

Rotavirus tấn công trẻ ngay từ khi trẻ còn nhỏ. Trong đó, lứa tuổi thường mắc nhất là lúc trẻ từ 6 tháng đến 2 tuổi. Rotavirus tồn tại quanh năm ở những quốc gia có khí hậu nhiệt đới như Việt Nam.

 

Trẻ em có thể nhiễm Rotavirus qua đường tiêu hóa từ thức ăn, thức uống, đồ vật nhiễm bẩn. Rotavirus có khả năng lây lan rất cao vì tồn tại trong môi trường và lưu lại trên tay vài giờ, trên bề mặt rắn khoảng vài ngày. Khi trẻ nhiễm Rotavirus sẽ đào thải ra ngoài một lượng siêu vi rất lớn đến 10 ngàn tỷ, nhưng chỉ cần một lượng rất nhỏ khoảng 10 siêu vi là có thể lây nhiễm, gây bệnh cho người. Siêu vi có thể truyền đi một cách dễ dàng qua tay bị nhiễm bẩn. Nó cũng có thể lây qua đồ chơi, giường, gối, chăn. Gần đây, một số nhà khoa học nghi ngờ Rotavirus cũng có thể truyền qua không khí vì virus được tìm thấy trong dịch tiết đường hô hấp của những trẻ bị bệnh.

Khi trẻ bị nhiễm Rotavirus, sẽ bị sốt, buồn nôn, ói mửa dữ dội. 24-48 giờ sau khi bắt đầu nôn ói sẽ xuất hiện triệu chứng tiêu chảy. Trẻ tiêu chảy phân lỏng, toàn nước, không có máu. Tiêu chảy và nôn ói có thể lên đến hơn 20 lần/ngày.

 

Chủng ngừa bằng cách uống vaccine là biện pháp phòng ngừa chủ động nhất đối với tiêu chảy do Rotavirus. Ảnh: minh họa

Do nôn ói, tiêu chảy, trẻ bị mất nước và mất các chất điện giải nghiêm trọng nên lúc này không bù nước tại nhà bằng đường uống mà nên đưa trẻ tới bệnh viện. Trong trường hợp không được truyền dịch kịp thời để bù nước và điện giải, trẻ có thể tử vong vì tình trạng kiệt nước. Thông thường, bệnh kéo dài từ 3 đến 8 ngày, một số trường hợp có thể kéo dài đến 2 tuần.

Khi bị tiêu chảy do Rotavirus, lớp màng nhầy, vi nhung mao có chứa nhiều men và niêm mạc của ruột non bị phá hủy, ảnh hưởng trực tiếp đến sự hấp thu của thức ăn, đặc biệt là sữa. Khi đó, trẻ có thể không dung nạp đường lactose có trong sữa, khiến trẻ tạm thời  không thể hấp thu sữa hoàn toàn và có những triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy phân lỏng, chua, có bọt nhiều hơn, khó tiêu khi ăn các loại sữa bình thường. Điều này dẫn đến tiêu chảy kéo dài, sụt cân và suy dinh dưỡng ở trẻ. Do vậy, tiêu chảy cấp do Rotavirus không những là một nguyên nhân gây tử vong do kiệt nước ở trẻ mà còn là nguyên nhân gây tiêu chảy kéo dài và suy dinh dưỡng phổ biến ở trẻ nhỏ.

Điểm khác biệt của tiêu chảy do Rotavirus với các bệnh tiêu chảy khác là khi trẻ nhiễm lần đầu thường nặng nhất. Các lần nhiễm sau sẽ nhẹ hơn vì trẻ đã có kháng thể bảo vệ. Tiêu chảy do Rotavirus không đáp ứng với điều trị bằng kháng sinh, điều này không giống như các trường hợp tiêu chảy nhiễm khuẩn khác. Kháng sinh thậm chí có thể còn làm cho tiêu chảy nặng hơn.

 

Xử trí của cha mẹ

Để điều trị phòng ngừa tiêu chảy tái nhiễm, việc bổ sung kẽm sẽ được bác sĩ chỉ định dùng trong khoảng 2 tuần.   Kháng sinh thường là không cần thiết vì Rotavirus không đáp ứng với kháng sinh.   Hãy mang trẻ đi khám bác sĩ, nhất là khi tình trạng con bạn không tốt hơn trong 2 ngày, với các biểu hiện như: Ăn uống kém, tiếp tục đi phân lỏng nhiều và thường xuyên ói mửa, sốt hay phân có máu.

Khi trẻ có biểu hiện tiêu chảy, nên dùng các dung dịch bù nước bằng đường uống càng sớm càng tốt để ngừa mất nước. Dung dịch muối - đường để uống ở dạng dung dịch (ORS), đặc biệt được bào chế cho tiêu chảy có sẵn trên thị trường. Nếu không có sẵn dung dịch này, thức uống khác thích hợp để dùng là nước dừa, nước trái cây hay súp gà. Không nên sử dụng các loại nước giải khát công nghiệp như nước ngọt, nước uống có carbon và thức uống có hương vị trái cây. Vì các thức uống này có chứa rất nhiều đường, có thể làm cho tiêu chảy nặng hơn.

Nếu trẻ đang bú mẹ thì vẫn tiếp tục cho bú. Nếu trẻ không bú mẹ thì nên cho uống sữa và tuyệt đối không pha loãng sữa. Nếu trẻ có biểu hiện không dung nạp lactose trong sữa như: Tiêu chảy kéo dài trên 7 ngày; phân lỏng toàn nước, chua có bọt; đầy bụng sinh hơi mới... cần sử dụng các loại sữa không có lactose dùng cho trẻ tiêu chảy.

Nếu trẻ đã ăn bổ sung, có thể cho trẻ ăn những thức ăn hàng ngày trẻ vẫn ăn. Tuy nhiên, nên dùng những thức ăn dễ tiêu, chia thành nhiều bữa hơn. Những thức ăn có nhiều kali như chuối, dừa là nguồn cung cấp kali rất tốt khi trẻ bị tiêu chảy.

Thức ăn cần được nấu kỹ, nghiền nát và cho thêm vài giọt dầu có thể giúp kích hoạt tiêu hóa dễ hơn và tăng cường năng lượng. Khi trẻ đã bớt tiêu chảy, thèm ăn, nên cho ăn thêm mỗi ngày một bữa trong khoảng 2 tuần để nhanh phục hồi.

 

GS.TS. Nguyễn Gia Khánh
(Phó Chủ tịch Hội Nhi khoa Việt Nam)