Khám phá công dụng kỳ dược bí ẩn giúp người dân "bản trường thọ" sống trăm tuổi

Lương y Nguyễn Huy chia sẻ với người viết.

Hành trình tìm “cây trường thọ” 

Trò chuyện với chúng tôi, ông Nguyễn Thanh Dững, Chủ tịch Hội người cao tuổi xã Lũng Vân cho biết, hầu hết nhà nào trong xã cũng đều lên rừng lấy cây khúc khắc về nấu nước uống thay cho nước chè hoặc nước trắng. Ngỏ ý muốn tìm hiểu rõ về “kỳ dược trường thọ”, ông Dững đồng ý dẫn chúng tôi lên núi “mục sở thị” loại cây này. Cuộc hành trình tìm cây khúc khắc xuất phát từ đầu thôn Chài, xã Lũng Vân. Chúng tôi cùng ông Dững ngược lên triền những ngọn núi sừng sững, quanh năm phủ đầy mây trắng. Có lẽ nhờ uống “kỳ dược trường thọ” nhiều năm, ông Chủ tịch Hội người cao tuổi xã tuy đã hơn 60 tuổi nhưng vẫn leo núi thoăn thoắt, phải khó khăn lắm chúng tôi mới theo kịp.

Vừa leo ông vừa mô tả cho chúng tôi hình dạng loài cây này để nếu nhìn thấy thì thông báo. Theo đó, khúc khắc là loại cây leo, thân già hóa gỗ, không gai, thân to khoảng bằng đốt ngón tay và mềm như thân cây sắn dây, lá hình trái xoan thuôn, gốc hơi hình tim, mọc so le, có tua cuốn dài. Cây ra hoa màu hồng hoặc điểm chấm đỏ, quả hình cầu, khi chín màu đỏ, chín hẳn thì màu đen, có 2 - 4 hạt hình trứng. Đây là loại cây sống lâu năm trên núi, dài khoảng 4-5m, thường sống bám vào các cây cối khác hoặc mọc bò trên núi. Đặc điểm rõ ràng là vậy nhưng theo ông Dững thì việc nhận dạng khúc khắc cũng không phải dễ, phải có kinh nghiệm mới nhận biết được chính xác loại cây này. Nếu không tinh mắt, người ta dễ nhầm khúc khắc với những loại cây dây leo khác. Đặc biệt trên núi có nhiều loại cây chứa chất độc, nếu không thẩm định kỹ sẽ rất dễ mang họa vào thân.

Càng lên cao, hành trình tìm kiếm loài kỳ thảo truyền thống của “thung lũng trường thọ” càng vất vả. Những ngọn núi trùng trùng điệp điệp phủ mây trắng xóa và bóng dáng “bặt tăm” của cây khúc khắc như thách thức lòng kiên nhẫn của người tìm kiếm. Đã leo qua mấy ngọn núi nhưng chúng tôi vẫn chưa đạt được mục đích, ai nấy đều khá mệt. Trong lúc giải lao uống nước, ông Dững than thở: “Thuở xưa ông bà đào củ nhưng chừa lại một ít rễ cho nó sinh tồn. Bây giờ người ta thấy củ nó có nhiều tác dụng nên đào hết cả. Thành ra cây khúc khắc ngày càng khan hiếm. Có người dưới xuôi biết tiếng lên hỏi mua nhưng dân bản cũng không có mà bán bởi nó không còn sẵn như xưa nữa”.

Phần mang lại nhiều tác dụng nhất của cây khúc khắc

Về đến nhà, ông Dững liền lấy một ít thân cây khúc khắc xắt ra từng đoạn, một ít củ cắt khúc thái lát rồi rửa thật sạch bỏ vào ấm, sau đó đổ vào khoảng 1 lít nước và nấu. Ngồi chờ khoảng 15 phút, chúng tôi được ông rót cho mỗi người một cốc nước màu đỏ tươi đẹp mắt. Ông Dững cho biết, loại nước này nên uống khi đã nguội sẽ cảm nhận được sự tươi mát hơn. Thật kỳ lạ sau khi uống xong cốc nước này, chúng tôi thấy người hồi tỉnh hẳn sau một buổi leo núi mệt nhọc. “Thông thường, chúng tôi sẽ thay bã một ngày một lần. Trong ngày cứ uống hết lại chế thêm nước vào. Nước đầu uống có hơi chát nhưng nước thứ hai, thứ ba sẽ có ngon hơn và và có vị ngọt mát”, ông Dững cho biết. Phần cây và củ còn lại, ông Dững đem phơi để dành, không quên tặng cho chúng tôi một ít mang về dùng thử. Theo ông Dững thì những củ to còn được người dân nơi đây dùng để ngâm rượu uống chữa đau lưng, nhức mỏi xương khớp…

Sự thật bất ngờ về cây khúc khắc

Trở về Hà Nội, chúng tôi vẫn rất tò mò về tác dụng của loại cây được người dân “bản trường thọ” coi trọng. Bởi không biết nó có thực sự là loại thảo dược mang đến sự trường thọ cho người người dân Lũng Vân hay không, có mang lại tác dụng như sự ca ngợi? Để sáng tỏ những nghi vấn trên, chúng tôi mang số thảo dược được tặng đến nhờ sự tham vấn của lương y Nguyễn Huy. Nhìn loại cây này, lương y Nguyễn Huy không tỏ ra bất ngờ. Ông cho biết: “Đây là một vị thuốc, Đông y gọi là thổ phục linh. Cây này còn có rất nhiều tên gọi khác nhau như khau đâu, dây chắt, dây khum, đồng bào dân tộc Dao gọi là mọt hoi dòi, dân tộc Tày gọi là cẩu ngồ lực...

Khúc khắc thực chất là tên đồng bào dân tộc Mường gọi cây thổ phục linh. Người dân đi thu hái cây này quanh năm, tốt nhất vào mùa hè, đào rễ củ về, cắt bỏ rễ con, rửa sạch thái lát mỏng phơi hay sấy khô để dùng dần. Cây khúc khắc mọc hoang khắp các vùng đồi núi, trung du ở nước ta như: Hà Giang, Lạng Sơn, Hòa Bình, Phú Thọ, Quảng Ninh, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Kon Tum, Lâm Ðồng, Bình Thuận… Có thể nói đây cũng là một vị thuốc quý bởi nó không trồng được mà chỉ tự sinh trưởng trên rừng.

Lương y Nguyễn Huy cho biết, Đông y thường sử dụng củ cây khúc khắc làm thuốc vì củ của chúng hội tụ nhiều tinh chất tốt cho sức khỏe. “Thổ phục linh có vị ngọt, nhạt, tính bình, đi vào quy kinh cam và vị. Chúng có tác dụng đào thải các chất cặn bã và giải độc. Dùng chữa phong thấp, đau khớp xương, lở ngứa ngoài da, ung thũng (ung nhọt sưng đau), giải độc do thủy ngân, chữa tiêu hóa kém… Củ khúc khắc là một vị thuốc được dùng cả trong Đông y và Tây y (Tây y dùng với tên Salsepareille làm thuốc tẩy độc, làm ra mồ hôi, chữa giang mai...).

Phóng sự của Thanh Trần