Hủy hoại con vì những lời kết tội

Cách đây mấy tháng, ghen tỵ khi thấy bạn được bố mẹ mua cho một chiếc điện thoại, Tú, con trai anh Tuấn (Sóc Sơn, Hà Nội) rình và lấy cắp nó. Sau đó, được cô giáo tế nhị khuyên, em đã kín đáo trả lại cho bạn. Thế nhưng, trong mắt bố mẹ Tú, em đã là kẻ trộm cắp, hư hỏng và không thể thay đổi được.

Khi trẻ mắc lỗi, cha mẹ phải chỉ ra được hành vi sai để trẻ tự nhận thức và thay đổi. Ảnh minh họa.

Từ chỗ là một học sinh ngoan ngoãn, chăm chỉ, dù sức học không thực sự nổi bật, Tú học hành sa sút và hay la cà quán net chơi game. Đến cuối lớp 11 vừa rồi, khi nhận được thông báo của nhà trường về việc con nghỉ học quá nhiều, vợ chồng anh Tuấn mới tá hỏa và biết điều này. Anh chị cũng phát hiện mấy tháng gần đây, con đã nợ tiền triệu ở quán nét và nhóm bạn mê game.

Khi anh Tuấn chửi mắng con, Tú trở nên bất cần và đòi bỏ học vì “con đã là đồ bỏ đi thì học làm gì cho tốn tiền”.

Một trường hợp khác, một cô bé lớp 7 đã có lúc nghĩ mình là "thần kinh" như lời bố mẹ vẫn mắng.

Phải bỏ học sớm nên chị Dịu (Đê La Thành, Hà Nội) luôn tâm niệm phải gắng hết sức cho con học hành tới nơi tới chốn. Ngay từ khi con nhỏ, chị đã tạo điều kiện và luôn thúc ép cháu tập trung vào bài vở. Khi cháu lên cấp 2, thấy con học yếu, chị đăng ký cho cháu học phụ đạo kín tuần. Thấy con không đạt được kết quả cao như ý mình, chị Dịu hay quát, mắng con và cô bé - vốn nóng tính cũng sừng cổ cãi lại. Mỗi lần như vậy, vợ chồng chị cho là con hỗn láo, xấc xược, vô ơn, thậm chí, nhiều lần, chị mắng con “Mày là đồ thần kinh”.

Sau những lần đó, cô bé càng khép mình với bố mẹ, chán học, thường xuyên nói dối để nghỉ.

“Mẹ bảo em là đứa lười biếng, ham chơi, có lẽ em thế thật. Mẹ bảo em là đồ thần kinh, em cũng không biết mình có bình thường không”, cô bé 14 tuổi thổ lộ...

Nhận định về hiện tượng này, ông Hoàng Dương Bình, trưởng văn phòng tham vấn tâm lý Hoàng Nhân (Hà Nội) cho biết, khi con mắc sai lầm, nhiều phụ huynh thường kết tội trẻ về mặt đạo đức. Thực ra, điều này thường xuất phát từ ám ảnh sợ con hư của người lớn, nên chỉ cần khi thấy con có hành vi nào đó được coi là “xấu”, là họ lập tức dồn vào phán xét, răn dạy, với mục đích để con không lặp lại điều đó. Nhưng thực tế, cách nói kiểu “dán nhãn” này lại rất nguy hại với trẻ, khiến trẻ tự ti, nghi ngờ về bản thân và có thể trở thành người như những từ ngữ tiêu cực bố mẹ hay dùng để mắng, phán về con.

Theo ông Bình, sự gắn mác của bố mẹ dành cho trẻ có tính chất định hướng. Khi bị quy kết, trẻ sẽ tự kỷ ám thị rằng mình là đồ bỏ đi và hoang mang với những giá trị nó có. Nó sẽ không tin tưởng vào bản thân mà sống dựa vào giá trị mà người khác mang lại, mất sự hài hòa nội tâm.

Nhiều phụ huynh luôn giáo dục trẻ theo mong muốn của mình mà không cần biết cảm xúc, nhu cầu của trẻ. Nhưng thực tế, bố mẹ cũng thường cảm tính, dạy con theo hướng mà chính họ được đào tạo chứ không tìm ra hướng giáo dục đúng hơn, phù hợp với con mình hơn.

Theo nhà tham vấn, khi trẻ mắc lỗi, dù cho ở lứa tuổi nào, cũng không được quy chụp con bằng những từ chung chung như “hư”, “láo”, “hỏng”… mà phải chỉ ra được hành vi sai để trẻ tự nhận thức và thay đổi.

Sự quy kết cũng sẽ làm trẻ ngày càng khép lòng hơn với bố mẹ, khiến phụ huynh mất đi cơ hội thấu hiểu và định hướng cho con. Chẳng hạn, khi nghe con kể về một người bạn bị nghiện, thông thường, phụ huynh sẽ phản ứng ngay bằng việc đưa ra những lời phán xét rằng đó là người xấu, con chơi với người đó là không tốt, và bắt con phải tránh xa, đồng thời, đưa ra những lời khuyên để trẻ không sa đà vào tệ nạn đó. Thực ra, trong hoàn cảnh này, lẽ ra, bố mẹ có thể nhân tiện để để khơi gợi, lắng nghe xem trẻ nghĩ gì về việc này và từ đó phân tích, định hướng tốt hơn cho con.

Không chỉ những cái “mác” kém cỏi, hư hỏng mới khiến trẻ hoang mang về bản thân, đôi khi, nếu được dán cái nhãn tài giỏi, cao siêu quá khả năng thực, trẻ cũng dễ rối loạn tâm lý. Trường hợp của cháu Sơn (Tây Hồ, Hà Nội) là một điển hình.

Cả hai vợ chồng đều trong giới nghệ sĩ, nên khi có con, bố mẹ Sơn luôn kỳ vọng cậu bé cũng theo nghiệp gia đình. Từ nhỏ, Sơn đã được bố mẹ hướng cho học đàn piano. Hai người luôn cho rằng, con sẽ trở thành thiên tài âm nhạc và làm rạng danh cả gia đình. Sơn được bố mẹ đầu tư, mua sắm cho những thứ tốt nhất, mời thày giỏi nhất về dạy. Muốn làm bố mẹ vui lòng, cậu bé cũng chăm chỉ khổ luyện. Bản thân em cũng nghĩ mình phải trở thành người nổi tiếng.

Thế nhưng, thực tế, năng lực của Sơn có hạn. Càng học, cậu càng đuối và không thể hiện được điều gì vượt trội. Bố mẹ thất vọng, còn Sơn thì hoang mang, hoảng loạn và ngày càng có những biểu hiện không kiềm chế được bản thân như dễ nổi khùng hoặc rơi vào trạng thái trầm uất. Nhà trị liệu cho biết, em bị rối nhiễu tâm trí do sự mất cân bằng tâm lý.

Theo ông Bình, bố mẹ hãy luôn là người hiểu con nhất, biết rõ bản chất, năng lực của con, khuyến khích trẻ phát triển các thế mạnh và hạn chế các hành vi không mong muốn, chứ đừng áp đặt quy kết cho trẻ theo hướng tiêu cực hoặc tạo cho con cái danh vượt khả năng của chúng. Bởi cả hai điều này đều khiến trẻ dễ hoang mang vào bản thân và khó có thể thành công trong cuộc sống.