Người thầy thuốc trong xã hội hiện đại

Tại sao còn suy nghĩ tiêu cực về bệnh viện?

Trong xã hội Việt Nam truyền thống, người thầy thuốc thường được kỳ vọng là làm việc thiện, nhân đạo. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng từng nói: “Lương y phải như từ mẫu”. Chúng ta cũng thường coi dịch vụ y tế là một loại dịch vụ đặc biệt, nhạy cảm và dễ tổn thương. Một thực tế rõ ràng là người thầy thuốc dù hoạt động trên bất cứ lĩnh vực nào cũng đều được xã hội coi trọng, nhưng có sự đòi hỏi cao. Câu hỏi đặt ra là trong điều kiện kinh tế thị trường, vai trò của hệ thống y tế nói chung và người thầy thuốc đối với xã hội như thế nào và ngược lại, người thầy thuốc xứng đáng được đãi ngộ ra sao?

Dù còn nhiều khó khăn, nhưng người thầy thuốc luôn hết lòng chăm sóc bệnh nhân (Ảnh: Chí Cường).

Về môi trường làm việc, tại các cơ sở điều trị, người thầy thuốc tiếp xúc với người bệnh khi họ đang ốm đau - đây là những thời điểm nhạy cảm mà mỗi hành vi, lời nói, cử chỉ, thái độ của người thầy thuốc có tác động tâm lý rất lớn. Tuy vậy, nói đến ngành y tế không thể chỉ nói đến bệnh viện. Những cán bộ y tế đang làm việc âm thầm tại các trại nuôi khỉ, nuôi chuột phục vụ nghiên cứu sản xuất vaccine sinh phẩm, tại các phòng thí nghiệm... Nhiều lĩnh vực hoạt động của ngành y tế có tính chất độc hại và nguy cơ cao như: Các phòng thí nghiệm, bệnh viện, tiếp xúc với bệnh nhân có bệnh lây nhiễm, nguy cơ rủi ro nghề nghiệp. Một số điều tra ở cán bộ y tế cho thấy: Tỷ lệ cán bộ y tế làm việc trong các bệnh viện bị nhiễm viêm gan B cao, có nơi tới 30%.

Vậy tại sao trong xã hội còn suy nghĩ tiêu cực về bệnh viện? Về cơ chế, các bệnh viện hiện đang được bao cấp hầu hết, cơ chế xin -  cho còn tồn tại. Do đó, có thể dẫn đến khuynh hướng ỷ lại, độc quyền, tạo thói quen xấu cho người cán bộ y tế, nhất là đối với một số người không có nhân cách lớn. Một thực tế cho thấy, các phàn nàn của nhân dân tập trung chủ yếu ở các bệnh viện tuyến trên, trong khi các bệnh viện phong, lao, tâm thần, y tế tuyến cơ sở hay nhận được khen ngợi từ nhân dân. Một khía cạnh nữa là cũng giống như hầu hết các đối tượng hưởng lương từ ngân sách nhà nước, lương của cán bộ y tế còn quá thấp, không đảm bảo cuộc sống cho gia đình. Hệ thống lương của chúng ta còn mang nặng tính bình quân, không trả theo năng lực và cường độ lao động thực tế. Đây là những lực cản, tạo tiền đề cho các tiêu cực phát sinh ở những đối tượng ăn lương nhà nước. Bổ sung thêm cho những bất cập đó, một số ít cán bộ y tế chạy theo lợi ích cá nhân, sa sút đạo đức. Ngoài ra, do quá nhiều cơ chế ràng buộc, người thủ trưởng các cơ quan khó có thể sa thải nhân viên, một khi họ vi phạm kỷ luật.

Từ các phân tích nêu trên, có thể giải thích nguyên nhân của những tiêu cực về tinh thần, thái độ phục vụ và hiện tượng sách nhiễu, tình trạng phí ngầm trong bệnh viện chủ yếu do yếu tố cơ chế. Chỉ có thay đổi cơ chế mới làm thay đổi tận gốc hệ thống bệnh viện.

Xã hội có trách nhiệm gì với cán bộ y tế?

Nếu trong một xã hội mà tất cả sức khoẻ là hàng hoá, thì người thầy thuốc được trả lương theo mức độ và chất lượng dịch vụ cung cấp cho khách hàng. Tuy nhiên, sức khoẻ là một hàng hoá đặc biệt, nếu như một người nào đó không sử dụng dịch vụ sức khoẻ, thì các tổn thất không chỉ cá nhân người đó phải gánh chịu, mà cả xã hội cũng bị ảnh hưởng. Ví dụ, một người mắc bệnh truyền nhiễm mà không được chạy chữa hoặc không được phòng bệnh, thì ngoài nguy cơ của cá nhân còn có nguy cơ lây lan cho nhiều người khác. Đây chính là tính chất được các nhà y tế công cộng xếp vào tính chất “hàng hoá công cộng” của các dịch vụ sức khoẻ. Từ đó, vai trò bao cấp của nhà nước là bắt buộc, nhất là việc bao cấp chăm sóc sức khoẻ cho người nghèo; đồng thời xã hội cần có cái nhìn đúng mức về dịch vụ y tế và người làm công tác y tế.

Hành vi của người thầy thuốc, theo các nhà nghiên cứu tâm lý và hành vi là kết quả của sự tương tác giữa các đặc tính cá nhân, giữa môi trường (lao động, xã hội) và các quy luật lợi ích. Rõ ràng, khi xã hội thực sự lành mạnh, văn minh, các tiêu cực xã hội được giảm thiểu, thì tiêu cực của cơ quan công quyền, trong đó có hệ thống bệnh viện cũng giảm. Như vậy, chỉ có xây dựng xã hội ta thành một xã hội văn minh, thịnh vượng và nhân đạo xã hội chủ nghĩa thì các tiêu cực xã hội nói chung và tiêu cực ở cán bộ y tế mới được giảm thiểu.

Vai trò của Nhà nước cũng rất quan trọng vì Nhà nước có thể tạo ra các chuẩn mực giá trị trong đó có chuẩn mực giá trị đạo đức xã hội, đồng thời pháp lý hoá một số chuẩn mực cụ thể để buộc nhân dân và người cán bộ thực hiện. Cụ thể trong ngành y tế, đã ban hành 12 điều y đức, quy chế về giao tiếp của người cán bộ y tế -  là những chuẩn mực đạo đức để các cơ sở y tế giáo dục nhân viên và giám sát thực hiện.

Hiện nay, còn nhiều bất cập trong chế độ với người lao động y tế như: Lương quá thấp, còn mang nặng chủ nghĩa bình quân, không là động lực phát huy tính sáng tạo và động cơ phấn đấu; Chưa có bảo hiểm rủi ro nghề nghiệp; Cán bộ y tế xã nhiều nơi chưa được hưởng bảo hiểm xã hội; Do khung biên chế thấp, nhiều cơ sở y tế phải hợp đồng thêm nhân viên nhưng thiếu ngân sách trả lương... Chúng ta cần cảm thông với khó khăn của người cán bộ y tế trong khi trách nhiệm và đòi hỏi của xã hội ngày càng cao hơn.

 Hiện đang có các ý kiến khác nhau về việc tự hạch toán và tự chủ tài chính của bệnh viện. Bộ Y tế sẽ tiến hành thí điểm mô hình trao quyền tự chủ quỹ lương cho một số bệnh viện trực thuộc Bộ có đủ điều kiện. Bên cạnh đó, sẽ sớm hoàn thiện quy chế phân tuyến kỹ thuật hợp lý để giảm tải cho bệnh viện tuyến trên. Ngoài ra, vẫn tiếp tục triển khai Chỉ thị 09 và quy chế về giao tiếp của thầy thuốc trong cơ sở y tế để chấn chỉnh y đức và nâng cao tinh thần thái độ phục vụ. Tuy vậy, giải quyết vấn đề y đức không đơn giản, đòi hỏi các giải pháp đồng bộ từ cơ chế, chế độ chính sách (tiền lương), giáo dục, sự kiểm tra giám sát...