Làm thế nào nuôi dạy trẻ song ngữ?

Cô đã chia sẻ suy nghĩ, cách tiếp cận để đạt được mục tiêu trên.

Vài năm trước, có một bài báo về Ellen Bialystok, nhà nghiên cứu về song ngữ, được đăng trên The NY Times ngay sau khi ông nội tôi qua đời vì chứng mất trí nhớ. Bialystok chỉ ra những người nói hai, ba thứ tiếng có thể kéo dài 4-5 năm trước khi bắt đầu có triệu mất trí nhớ do các bệnh cuối đời như Alzheimer.

Nghiên cứu này cứ quanh quẩn trong tôi bởi ông nội, người nói được hai thứ tiếng, Phần Lan và tiếng Anh, đã có cuộc sống khỏe mạnh cho đến khi mắc bệnh mất trí nhớ, căn bệnh chỉ xuất hiện vào năm cuối trước khi ông qua đời. Ông đã sống trong một căn hộ ở Florida, Mỹ. Đây là nơi đặc thù bởi dân số Phần Lan đông, họ còn có cả tờ báo tiếng Phần Lan.

Chính nhờ có người nói tiếng Phần Lan ở Florida, ông tôi sử dụng hai ngôn ngữ trong suốt hàng chục năm. Dựa trên nghiên cứu của Bialystok, việc nói được hai thứ tiếng có thể đã giúp ông tôi có thêm 4 năm khỏe mạnh.

Khi có con, tôi muốn trở thành người song ngữ, không chỉ tôi mà còn con trai, giúp thay đổi cách thức hoạt động của bộ não và ngăn chặn ảnh hưởng của chứng mất trí nhớ trong tương lai xa.

Điều đầu tiên tôi làm là đọc hàng tá cuốn sách về cách nuôi dạy trẻ song ngữ. Tôi nhận ra phần lớn sách tập trung làm sao để một người song ngữ đưa một ngôn ngữ khác vào nhà mình. Một người nói tiếng Tây Ban Nha sống ở Mỹ có thể nói tiếng Tây Ban Nha với con họ. Nếu cô ấy cưới người nói tiếng Đức, đứa trẻ có thể nói tiếng Đức. Đứa trẻ sẽ học tiếng Anh từ bên ngoài, học tiếng Tây Ban Nha từ mẹ, tiếng Đức từ cha và vậy là bạn có một đứa trẻ có thể nói được ba thứ tiếng.

Vậy còn những người chỉ nói được tiếng Anh thì sao? Những bậc cha mẹ sống ở một nền văn hóa đơn ngữ thì sẽ thế nào để nuôi dạy trẻ song ngữ? Tôi tự đặt ra ba câu hỏi:

- Làm sao để hai người chỉ nói được tiếng Anh (như chồng tôi và tôi) có thể dạy con ngôn ngữ thứ hai?

- Con bạn có thể học được bao nhiêu ngôn ngữ?

- Có lợi ích gì nếu một đứa trẻ học một ngôn ngữ không phổ biển (như tiếng Hoa) ở một đất nước chuộng nói tiếng khác (như tiếng Tây Ban Nha)?

Con trai sắp lên bốn và tôi không có câu trả lời cho tất cả. Nhưng tôi có một vài ý tưởng để dạy trẻ nhiều ngôn ngữ trong một gia đình đơn ngữ mà tôi khám phá được trong chuyến đi Trung Quốc (để học tiếng Hoa), tới Li Băng (để học tiếng Ả Rập) và tới Mexico (để học tiếng Tây Ban Nha).

Làm sao để người chỉ nói một thứ tiếng dạy trẻ thứ tiếng thứ hai?

Từ trải nghiệm của mình, tôi nhận ra cách đầu tiên để bắt đầu là phải học ngôn ngữ đó. Không như việc con bạn học đàn hay nhảy, học một ngôn ngữ đòi hỏi sự tham gia chủ động nhất định từ cha mẹ.

Tôi có thể động viên con mình học piano mà không cần học nhạc, nhưng ngôn ngữ là sự giao tiếp. Tôi đã đọc được câu chuyện về một đứa trẻ học ba thứ tiếng địa phương từ người làm vườn, vú nuôi và đầu bếp ở Ấn Độ - trong khi cha mẹ của cậu bé chỉ biết nói tiếng Anh.

Hầu hết chúng ta không có môi trường xung quanh với những người nói tiếng nước ngoài để con học theo. Cách khả thi nhất và kinh tế nhất là chúng ta tự học. Bạn có thể giúp trẻ luyện tập bằng cách giao tiếp cùng, và khi con trẻ lớn hơn bạn sẽ hiểu, hòa hợp với các con khi chúng bắt đầu sử dụng từ mới.

Kết luận thứ hai là con trai tôi học được rất ít từ các kênh nước ngoài như xem hoạt hình nổi tiếng Xi Yang Yang ở Trung Quốc. Cậu bé chỉ học được bài hát mở đầu trước khi chúng tôi rời đi. Nhưng tiếng Hoa của con đã bứt phá khi chúng tôi dành thời gian nói chuyện với người bản ngữ.

Chúng tôi đã thử nhiều cách ở mỗi đất nước, một phần vì muốn kiểm tra hiệu quả và tôi muốn sự linh hoạt, không quá gò bó vào một nguyên tắc nào đó. Tuy nhiên, thật bất ngờ khi con đã học được nhiều tiếng Hoa thế nào từ người dì Trung Quốc so với việc học tiếng Ả Rập từ những người bạn Li Băng ở sân chơi một tiếng mỗi ngày. Cuộc trò chuyện tập trung một - một với dì và việc dì yếu tiếng Anh đã cho thấy con bắt đầu tiếp nhận tiếng Hoa nhanh hơn so với tiếng Ả Rập.

Chúng tôi nhận ra nếu bạn có thể giới thiệu người bản ngữ vào trong cuộc sống của các con thì thật lý tưởng. Nếu bạn có thể học ngoại ngữ và giao tiếp với con hàng ngày sẽ rất tốt. Nếu bạn kết hợp đọc sách, âm nhạc, hoạt hình và phương tiện khác cũng là cách tiếp xúc ngôn ngữ tốt, nhưng gần như không đủ trở thành một người song ngữ, ít nhất nếu bạn xác định đạt được đến độ trôi chảy như người bản ngữ.

Sau cùng, dạy con hai thứ tiếng từ một đứa trẻ nói một thứ tiếng, đặc biệt là ở văn hóa đơn ngữ (như nước tôi, Mỹ), tức là chúng ta có bạn bè, hàng xóm nói ngoại ngữ đó, chăm sóc trẻ trong ngôn ngữ đó hoặc một hệ thống trường học sẵn sàng hỗ trợ chúng ta. Nếu những cách trên không phải là lựa chọn thì bất kỳ cha mẹ nào cũng có thể trực tiếp học ngôn ngữ và thường xuyên sử dụng cùng con.

Có rất nhiều công cụ ngoài kia để giúp trẻ học mà tôi thấy bổ ích, nhưng vẫn cần một người thực sự trong cuộc sống của chúng có thể nói ngôn ngữ đó. Việc xem phim lồng tiếng nước ngoài là không đủ. Chúng tôi thậm chí tình cờ thử nghiệm điều này trong suốt 4 tháng ở Li Băng, nơi con trai tôi xem rất nhiều phim hoạt hình Pháp, nhưng không bao giờ phát âm được một từ tiếng Pháp vì chúng tôi không giao tiếp với con mà ở đó để học tiếng Ả Rập.

Con bạn có thể học được bao nhiêu ngôn ngữ?

Có một giới hạn không xuất phát từ số ngôn ngữ mà từ độ hiểu sâu và vốn từ vựng. Con trai tôi không gặp vấn đề gì trong khi học tiếng Anh, tiếng Hoa, tiếng Ả Rập và tiếng Tây Ban Nha, nhưng cháu chỉ mới học. Một vài từ, một câu đơn giản, cuối cùng cháu sẽ nói tất cả ở các cấp độ. Cháu hiểu thậm chí còn nhanh hơn là nói.

Nhưng khi trưởng thành, mỗi chúng ta phải học bằng ngôn ngữ mẹ đẻ trong suốt cuộc đời, dành cả năm để học ngữ pháp, nâng cao vốn từ vựng và học cách diễn đạt bằng ngôn ngữ viết. Từ vựng là một ví dụ. Tôi có thể dạy con những từ Tây Ban Nha như trăng, mèo, thìa, không có vấn đề gì. Nhưng còn tùy thuộc vào nền giáo dục mà con tiếp thu, ngôn ngữ trong lớp học sẽ nhanh chóng vượt khả xa năng bắt kịp của tôi.

Tất nhiên tôi có thể chỉ cho con cách nói từ "sâu đất" cho tiết sinh học, nhưng còn về toán học? Liệu tôi sẽ dành thời gian (và con sẽ để tôi làm) để giải thích một công thức bậc hai bằng ba ngôn ngữ khác nhau? Liệu tôi sẽ làm điều đó trong tất cả môn học của con? Dường như là không thể.

Là cha mẹ, tôi nghĩ điều quan trọng là phải suy nghĩ về (các) ngôn ngữ bạn muốn tập trung và việc sử dụng chúng như thế nào. Chúng tôi mong con trai có thể nói lưu loát tiếng Tây Ban Nha và tiếng Anh, lập kế hoạch học tập của con xoay quanh mục tiêu này. Chúng tôi cũng mong con nói được cả tiếng Hoa và tiếng Ả Rập trôi chảy, và việc tiếp xúc sớm sẽ giúp con hiểu được những âm sắc khó trong tiếng Hoa và âm thanh trầm bổng của tiếng Ả Rập.

Chúng tôi đang ưu tiên việc học ngôn ngữ của con xoay quanh giao tiếp, muốn tạo cho con khả năng giao tiếp với nhiều người trên thế giới. Thời gian trôi qua, chúng tôi thử nghiệm nhiều hơn với mỗi ngôn ngữ, rõ ràng là luôn có sự được mất. Tôi có thể đăng ký cho con lớp tiếng Hoa vào thứ bảy, lớp Ả Rập vào chủ nhật, nhưng tôi nghĩ giao tiếp được ngôn ngữ này là đủ đối với gia đình tôi và mục tiêu của chúng tôi, và cõ lẽ thay vào đó con có thể chơi với các bạn. Chúng tôi vẫn đang tìm kiếm sự cân bằng, nhưng như bất kỳ bậc cha mẹ nào cũng hiểu, bạn không thể làm được tất cả.

Có lợi ích gì khi học một không ngữ không được sử dụng ở quốc gia bạn sinh sống?

Tôi nghĩ là có. Tôi không phải là học giả nên sẽ không đi sâu vào nghiên cứu. Tuy nhiên, chỉ từ việc quan sát con trai mình, tôi nhận ra học bất cứ ngôn ngữ nào và tiếp xúc với nó sẽ giúp bạn hiểu ngôn ngữ mẹ đẻ của mình tốt hơn. Tuần đầu tiên chúng tôi gửi con đến trường song ngữ, con về nhà không chỉ nói tiếng Tây Ban Nha nhiều hơn mà con còn nói tiếng Anh nhiều và giỏi hơn.

Con thực sự ít tiếp xúc với tiếng Anh hơn trước, nhưng đột nhiên lại sử dụng các từ tiếng Anh mới, hào hứng kể về một ngày, đổi sang tiếng Tây Ban Nha để kể về "novia" (bạn gái) của con và những quy định ở trường, "no running" (không chạy!).

Còn rất nhiều điều để viết về vấn đề này và tôi gợi ý bạn nên đọc cuốn sách song ngữ của François Grosjean: Cuộc sống và hiện thực. Cuốn sách làm sáng tỏ một số lầm tưởng về dạy trẻ song ngữ và là một người song ngữ nói chung. Ông là học giả hàng đầu về chủ đề này nên mọi điều ông nói tới đều được dẫn chứng bởi những nghiên cứu mới nhất (ví dụ song ngữ thời thơ ấu không làm chậm nói).

Tôi đang viết một cuốn sách về những trải nghiệm của bản thân, sẽ được xuất bản bởi Penguin/Random House. Tôi đang thu thập càng nhiều thông tin về cách người khác dạy con họ nhiều ngôn ngữ, cách các học giả nghiên cứu lĩnh vực này tiếp cận việc học ngôn ngữ trong cuộc sống của họ hoặc với con cái của họ.

Theo VnExpress