Sống bằng cái tâm

Thủa 14, 15 tuổi, bà đã theo chân ông và cha đi hát xoan ở những lễ hội đầu năm. Thấy con gái xinh xắn lại đam mê hát xoan, cha bà đã tin tưởng và truyền lại toàn bộ nhiệt huyết và vốn liếng hát xoan cả cuộc đời ông cóp nhặt được. Những làn điệu ấy đã nuôi dưỡng tâm hồn, thấm vào máu thịt của cô gái miền trung du. Lớn lên, Nguyễn Thị Lịch xây dựng gia đình với anh bộ đội quê xứ Đoài, cũng mê những làn điệu xoan.

Hai vợ chồng bà Lịch có hai con trai đều tốt nghiệp đại học, hiện công tác ở xã Phượng Lâu, con gái làm công nhân ở Khu công nghiệp Thụy Vân, Việt Trì. Trong ngôi nhà ngói 5 gian có vườn cây ao cá 3 thế hệ cùng chung sống thuận hòa. Bí quyết của bà để có một gia đình hạnh phúc là “Phải luôn làm gương cho con cháu noi theo, sống bằng cái tâm, đức của mình”.

Nhờ biết giữ gìn và vươn lên trong cuộc sống, 10 năm liền gia đình bà Lịch luôn đạt danh hiệu gia đình văn hóa tiêu biểu các cấp. Bà được mọi người biết đến không chỉ với tư cách là một nghệ nhân dân gian mà còn được nhận danh hiệu Phụ nữ xuất sắc toàn quốc trong phong trào thi đua “Phụ nữ tích cực học tập, lao động sáng tạo, xây dựng gia đình hạnh phúc”.

Theo nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch, hát xoan là loại dân ca lễ nghi, phong tục, gắn với hội mùa, thờ Thành hoàng... Thuở xa xưa, người Văn Lang tổ chức các cuộc hát xoan vào mùa Xuân, không chỉ để vui chơi mà còn là để cầu Trời cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt và chúc tụng Vua Hùng. Xoan gắn liền với lễ hội, với nhu cầu tâm linh.

Nhận thức được sự quý giá của điệu hát xoan, nghệ nhân dân gian Nguyễn Thị Lịch đã tình nguyện mở lớp dạy hát xoan cho các cháu thanh, thiếu niên địa phương. Hiện tại, bà đang dạy 1 lớp 10 cháu, cháu nhỏ nhất là 10 tuổi. Với bà, nếu cháu nào mê hát xoan và có năng khiếu muốn đến học bà đều tiếp nhận và dạy miễn phí.

 

Gia đình bà Lịch trong buổi ôn luyện làn điệu hát Xoan.

Với quê hương Phú Thọ, bà Lịch là một trong những người đi đầu trong việc giữ gìn, bảo tồn và truyền dạy cho con cháu. Hiện bà là Chủ nhiệm phường xoan, đặc biệt là tất cả các thành viên trong gia đình bà ai cũng say sưa môn nghệ thuật này. Vào những buổi tối, cả 3 thế hệ gia đình và thường quần tụ để ôn luyện các làn điệu xoan để tạo một không khí vui tươi sau những ngày lao động vất vả. Cháu nội bà Nguyễn Thị Hồng Nhung, năm nay 16 tuổi, đã nhiều lần lên sân khấu hát xoan. Phường hát xoan do bà Lịch phụ trách đã tham gia nhiều chương trình văn nghệ của tỉnh và thành phố trong dịp lễ Tết, dịp Giỗ tổ Hùng Vương, lễ hội đền Hùng. Năm 2005, bà được Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam tặng bằng công nhận Nghệ nhân dân gian.

Hỏi về kỷ niệm đáng nhớ về hát xoan, nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch tâm sự: “Đó là những năm tháng gặp khó khăn phải bỏ dở lớp học. Rồi có nhiều hôm đang cấy ngoài đồng, có đoàn công tác đến thăm mà tôi không biết trước, có người ra gọi về tôi lại bỏ dở việc đồng về hát cho khách nghe. Mình là nghệ nhân dân gian mà...”.

Những ngày cuối tháng 6 này, gia đình bà Lịch chộn rộn hẳn lên. Vợ chồng, con cháu đang chuẩn bị để về thủ đô Hà Nội tham dự Ngày hội Gia đình văn hóa. Bà cho biết, các thành viên trong gia đình sẽ mang theo làn điệu hát xoan có tên “Tứ đưa xoan cách” (một bài hát tưởng nhớ và biết ơn các vua Hùng) để giới thiệu, giao lưu với những gia đình văn hóa đến từ 47 tỉnh, thành khác.